Osmanlı’da hayvan hakları tarihi belgelerde

Hayvanları Muhafaza Kanunu ile Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’nin TBMM Genel Heyeti’nde kabul edilmesiyle hayvan haklarına ait birçok düzenleme yapıldı. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda koruma edilen evraklarda ise Osmanlı periyodundaki hayvan haklarına yönelik uygulamalar dikkati çekti.

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Prof. Dr. Uğur Ünal, yaptığı açıklamada, Osmanlı Devleti’nde yük, binek ve ticari emeller için yetiştirilen hayvanların yanında evcil hayvanların da gündelik hayatın değerli bir kesimi olduğunu söyledi.

İSLAM GELENEKLERİNDE YASAK

Ünal slamiyet’in buyruk ve yasakları ile örf, adet ve geleneklerin hayvanlara zulmetmeyi yasakladığını vurguladı. Uğur Ünal”Yaratılanı yaratandan dolayı sevme anlayışı her daim Osmanlı toplumunun hakim paradigması olmuştur. Osmanlı Devleti, kendi ülkesinde birlikte yaşadığı başka canlıların bir hukuku olduğunu kabul etmiş ve buna da sonuna kadar riayet etmeyi bilmiştir” diye konuştu.

Ünal; sivil, resmi binaların dış cephelerine yapılan aşiyan yani oyma kuş yuvalarından, erken periyotlarda çıkarılan, kanun, nizam ve ayrıntılı düzenlemelerle Osmanlı memleketinde insanların dünyayı paylaştığı hayvanlarla dost kalmayı bildiğini anlattı.

“OSMANLI TECRÜBESİ ÇOK KIYMETLİ”

Ünal, “Devlet Arşivleri Başkanlığı Doküman Tarama Sisteminde hayvan sözü ile yapılan taramada binlerce evraka ulaşılabilmektedir ki bu dokümanlar bizlere, hayvanların da Osmanlı gündelik ömrünün değerli bir kesimi olduğunu göstermektedir. Günümüzde gündelik hayatı ilgilendiren pek çok sorunda olduğu üzere hayvan hakları konusunda da Osmanlı tecrübesinin bizlere öğrettikleri çok kıymetlidir” dedi.

YÜK HAYVANLARINA ÖZEL İLGİ

Evraklar ortasında Sultan III. Murat periyodunda 1587’de İstanbul muhtesibi Mehmed Çavuş’un padişaha yazdığı, kimi hamalların yük hayvanlarına kapasitelerinin üzerinde yük taşıttırdıklarına dair şikayet mektubu da yer aldı.

Mehmed Çavuş’un, kelam konusu hayvanların çok yük sebebiyle yere yıkıldıkları ve çok yorulduklarına yer verdiği mektubu üzerine Padişah III. Murat’ın, hamallar kethüdasına hamalların, “hayvanların beslenmesine dikkat edilmesi, sakat ve zayıf hayvanlara tahammülünden fazla yük taşıttırılmaması” konusunda uyarılmasını emrettiği görülüyor.

İSTANBUL KADISININ VERDİĞİ DİKKAT ÇEKEN KARAR

1812’ye ilişkin bir mahkeme kararında ise İstanbul Kadısı verdiği kararda şunlara dikkati çekiyor: “Hamal taifesi ellerinde bulunan merkeplere tahammüllerinden fazla yük yüklediklerinden bu durumun hayvanlara eziyete yol açtığından böylesi hallere mahal verilmemesi hamallar kethüdasından bu mevzuda hamalları kati suretle uyarılması ve sürecin takip edilmesi istenmiştir.”

YÜK HAYVANLARINA HAFTALIK TATİL

Ayrıyeten 1 Eylül 1856 tarihli Sultan Abdülmecid devrine ilişkin bir diğer evrakta ise cuma günleri atların nakliyatta kullanılmaması isteniyor.
Buna nazaran, at ile nakliyecilik yapanların cuma günü tatil yapmaları çok evvelce beri uygulanan bir kural olduğu için o gün atlara yük taşıttırılmaması ve üzerine binilmemesi buyruğu de veriliyor.

İnsanların bu kararı çiğnemesinin önüne geçilmesi için de o güne has çivili semer kullanılması ve hamal kethüdasından bu kararın odunsuz uygulanması buyruğu de dokümanlarda belirtiliyor.

YÜK HAYVANLARI İÇİN TALİMATNAME

Osmanlı’da hayvanlara merhametsizlik edilmesinin önüne geçmek ve hayvan haklarının korunması ismine yayımlanan talimatname de bulunuyor. 1909 yılına ilişkin hamallara mahsus talimatname’de, yük hayvanlarına eziyet edilmemesi için, “Bir beygir yükü 120 kiloyu, merkep yükü 80 kiloyu ve tek beygirli otomobil 250 kiloyu, çift beygirli otomobil 400 kiloyu, öküz arabası 500 kiloyu ve manda arabasının ise 600 kiloyu mutlaka geçmeyecek” halinde talimatlar yer alıyor.

PARA CEZASI UYGULANIYOR

Ayrıyeten fazla yükleten olursa, ceza kanununa muhalif davranmaktan para cezası uygulanacağı da belirtiliyor. Yük taşıyamayacak durumda olan hayvanların da bu işten men edilmesinin memurlara vazife olarak verilmesi de dokümanlarda tabir ediliyor.

Öte yandan talimatnamede yük nakliyatında yokuş ya da düz bir yerde çalışan hayvanlara da farklı standartlar belirlendiği bilgisi bulunuyor.

GÜVERCİN BESLENMESİ İÇİN ÖZEL İŞÇİ

Osmanlı’da yalnızca yük hayvanları değil, sokak hayvanları ve güvercinlerin de bakımına özel ilgi gösteriliyordu. Bu kapsamda Harem-i Şerif dahilinde güvercinlere yem atma hizmeti için çalışan görevlendirilmesi yapılması da evraklarda dikkati çekti.

11 Mart 1897 sayılı evrakta Harem-i Şerif dahilinde güvercinlere yem atma hizmetinde bulunan Abdullatif Efendi’nin vefatından ötürü bu vazifeye Seyyid Abdullah Efendi’nin atandığı bilgisi yer aldı.

SOKAK HAYVANLARINI EZENLERE CEZA

Dokümanlarda, Osmanlı’nın Balkan topraklarındaki değerli bir kenti olan Üsküp’te toplumun ve lokal idarenin sokak hayvanlarına gösterdiği merhamet de dikkati çekti.

Üsküp Belediye Tahsildarı İsmail Hakkı’nın 1905’te Üsküp Belediye Başkanlığına gönderdiği bir yazıda, Tahtakale çarşısında gezmekte olan iki köpek yavrusunu otomobille dikkatsizlik sonucu ezerek vefatlarına neden olan bir kişinin, esnafın şikayeti üzerine yakalanarak, belediyeye getirildiği, bu olağan dışı durum karşısında belediye lider vekili, mühendis ve katipten oluşan üç kişilik komitenin, köpek yavrularını ezen bireye idari para cezası uyguladığı bilgisi yer aldı.

YABAN HAYATI DA MÜDAFAA ALTINDA

Osmanlı devrinde yaban hayatının korunmasına ait alınan önlemler de dikkat çekti. Avcılığa dair çıkarılan Zabıta-i Saydiyye Nizamnamesi ile denizde ve karada yaban hayatta doğabilecek beklenen keyfiliğin ve tahribatın önüne geçildi.

Bu kapsamda arşivlerde saklanan Nizamnamenin 44. unsurunda, “Sülün ve keklik yumurtalarını ve kuluçkalarını alan, bulan ve bozanlardan 5 Mecidiye ceza alınacağı” sözüyle kuş yuvasını bozmanın cürüm kapsamına alındığı görülüyor.

Öte yandan, 15 Şubat 1574’te Kaz dağlarında tüfekle yapılan avcılığın, av hayvanlarının yok olmasına sebep olması nedeniyle Sultan II. Selim’in tüfekle zevk için avcılık yapanlara ait, “Kişisel zevk emeliyle tüfek kullanarak av yapanların tüfekleri ellerinden alınsın ve İstanbul’a gönderilsin. Bu iş esnasında kimseye zulüm yapılmasın” buyruğu de dikkat çekti.

Kazara Aşk 4. yeni kısım fragmanı

Bir önceki yazımız olan Millet-i Sadıka’dan Büyük İhanete: Ermeni Terörü başlıklı makalemizde Agop Agopyan kim öldürdü, ASALA ve asala'yı kim bitirdi hakkında bilgiler verilmektedir.