Suriye’de ABD esnekliği: Çekilmek mi, oyunu yeniden kurmak mı?

Suriye krizini çevreleyen taşlar yavaşça yerinden oynuyor.

Farklı düzlemlerde Rusya ve Türkiye ile yürütülen müzakerelerin yanı sıra bölge önderlerini Beyaz Saray’da ağırlamaya başlayan ABD Lideri Joe Biden’ın temaslarından çıkacak sonuçlar Suriye’de tahlilin parametrelerini değiştirebilir.

Muhtemel konum değişiklikleri kuzeydoğu Suriye’de Kürtlerin liderliğindeki özerklik projesinin geleceğini de direkt ilgilendiriyor.

ABD’nin Suriye siyaseti birkaç tabanda değişim işaretleri veriyor.

Evvela Biden, ABD’li petrol şirketi Delta Crescent Energy’ye tanınan yaptırım muafiyetini uzatmadı. Biden’ın selefi Donald Trump’ın Fırat’ın doğusunda ‘petrole bekçilik’ misyonuna son vermesi Rusya ile diyaloga girmeyi kolaylaştıran bir adımdı.

Rusya-ABD diyalogunun sonuçları

Biden ile Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Putin’in 16 Haziran’da Cenevre’deki birinci buluşmasından sonra taraflar oduna karşılık taviz yaklaşımıyla durumlarını revize ettikleri izlenimi verdi.

Bu yakınlaşmanın tutarlılığı, Birlemiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu’nun insani yardımların geçişi için Bab el Hava Hudut Kapısı’nın açık tutulması kararıyla test edildi. Birinci kere iki ülke Suriye konusunda ortak bir metin çıkardı.

ABD’nin BM Daimi Temsilcisi Linda Thomas Greenfield, bu müstesna duruma “ABD ve Rusya’nın insani teşebbüsü paylaşabilmeleri önemlidir” diyerek parmak basarken, Rus mevkidaşı Vasiliy Nebenzya bunun tüm Orta Doğu’nun yararlanacağı bir dönüm noktası olması temennisinde bulundu.

Ancak taraflar, başkanlar doruğundan BM dönemecine kadar yalnızca kapı pazarlığı yapmamıştı. Kürt kaynaklar Suriye’de iki ülkenin kabaca anlaştığını söylüyor.

Amerikan-Rus diyalogunun demiri yumuşattığına dair birinci gösterge, 9 Temmuz’da BM’deki oylamadan evvel 28 Haziran’da Roma’da 15 ülkeden dışişleri bakanlarının katıldığı Suriye toplantısındaki havaydı.

Arap kaynaklara nazaran, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken öncelikleri insani yardımların genişletilerek ulaştırılması, Irak-Şam İslam Devleti’yle (IŞİD) çabanın sürdürülmesi, ateşkesin korunması, Kürtler ortası birlik görüşmeleri ile Kürtler ve Şam ortasında diyalogun desteklenmesi olarak sıralarken, Trump periyodunun siyasetine renk veren “İran’ın Suriye’den atılması” gayesini ise tekrarlamadı.

Ayrıyeten Esad idaresini maksat alan kelamlardan kaçındı. Kürtlerin Şam’la diyalogunu destekleyen tabir de bir birinci sayılır.

Taslak metinde Suriye’nin yine inşasını ve Şam’la diplomatik olağanlaşmayı siyasi tahlil sürecinin ilerlemesine bağlayan iki husus vardı; sonuncu bildiride bunlar da çıkartıldı.

Kimi Arap temsilciler tahlil için Arap rolünün devreye girmesi ve Suriye’nin Arap Birliği’ne dönmesi gerektiği üzerinde dururken Sezar Maddesi’nin kendilerine hareket alanı bırakmadığından yakındı. Bu Arap tavrına İtalya ve Yunanistan üzere Avrupa Birliği (AB) üyelerinin Şam’la olağanlaşma eğilimlerini de eklemek gerekiyor.

Yeni gerçeklikler karşısında yaptırımların lisanıyla konuşmayan bir Amerikan görünümü şu çeşitten bir iyimserliğe yol açıyor: Suriye’deki Amerikan askeri varlığı, özerk idarenin geleceği, yaptırımların kaldırılması, Şam’la münasebetlerin olağanlaştırılması, Cenevre sürecinin ilerletilmesi ve İdlib başta olmak üzere Şam’ın denetimi dışındaki bölgelerin durumuna odaklanacak formda Rus-Amerikan diyalogu derinleşebilir.

Sonuçta Bab el Hava kapısını açık tutulması, ABD’nin tekrar inşa ve diplomatik olağanlaşmayı imkânsız kılan tavrında bir nevi sessizlik ayarına geçmeyi sağladı.

BM Özel Temsilcisi Geir Pedersen siyasi tahlili kadük bırakmamak için adım adım gidilmesinden yana. Haliyle bu esnemenin pratik sonuçları vakit alabilir. Rus-Amerikan diyalogunun ilerlemesi halinde Fırat’ın doğusundaki durum pazarlığın en kritik başlığı olmaya aday gözüküyor.

16 Haziran’daki Cenevre buluşmasından sonra Rus Dışişleri Bakanı Sergel Lavrov, Kürtleri Şam’la müzakereye girmeye çağırdı. Kürtler de buna hazır oldukları karşılığını verdi.

Doğal Rusya’nın Kürtleri Şam’a itme arayışı yeni olmadığı için Lavrov’un daveti manidar gelmeyebilir. Yeniden de bu çağrıyı, yeni gerçekliğe uyarlanan Amerikan tavrının gölgesinde pahalandırmak gerekiyor.

Türk-Amerikan iştirakinin yansımaları

Suriye siyasetine yansımaları olacak bir başka süreç farklı bir bağlamda Türkiye ve ABD ortasında ilerliyor.

Türkiye’nin Kabil Havaalanı’nı muhafaza misyonunu üslenmesi halinde Türk-Amerikan bağlarında oluşacak yeni istikrar, ABD’yi Suriye’de Türkiye’nin hassasiyetlerini daha fazla dikkate alan bir tavra çekebilir.

Ankara, S-400’ten vazgeçmeyi bile Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) takviyenin kesilmesi koşuluna bağlamıştı. Şimdiye kadar Biden idaresi, Ankara ile SDG konusundaki uzlaşmazlığı, bağları tamamıyla bozmayacak formda farklı bir kompartımanda tutmayı tercih etti.

Son olarak Dışişleri Bakan Yardımcısı Victoria Nuland, 21 Temmuz’da Senato Dış Bağlar Komitesi’nde soruları yanıtlarken Türkiye’nin itirazlarına karşın Halk Muhafaza Birlikleri’ne (YPG) takviyenin süreceğini belirterek, “Sanırım şu kademede çoğunlukla tıpkı fikirde olmama konusunda anlaştık” dedi.

Bu kelamların yanı sıra Nuland, Türkiye’nin Kabil’de kalmasına atfettikleri ehemmiyete de değindi: “Bu katkı, birliklerimiz çekildikten sonra Kabil’de güçlü bir diplomatik varlığı sürdürebilmemiz için hayati değer taşıyor.”

Biden hem Kürtleri yüzüstü bırakan bir imgeden kaçınmak hem de Türkiye ile yaşadığı çelişkiyi aşmak için Rusya kanalından Kürtlere bir gelecek formülü üzerinde durabilir. Bu eninde sonunda Suriye krizinin nereye bağlanacağıyla ilgili bir sıkıntı.

Irak’tan çekilmenin Suriye’ye tesiri

ABD’nin Irak’tan çekilmesi de gündemde.

Irak Başbakanı Mustafa el Kazımi, 26 Temmuz’da Beyaz Saray’da Biden’la görüşmesine, Irak’taki birkaç üste konuşlanmış muharip güçlerin çekilmesi ve askeri varlığın eğitim misyonuna indirgenmesi teklifiyle gitti.

Irak Meclisi’nin yabancı güçlerin çekilmesi istikametinde bir kararı bulunuyor.

Irak’ta hava takviyeli Amerikan askeri varlığı, Suriye tarafında SDG’ye eşlik eden güçlerin lojistik sınırını oluşturuyor.

Irak’ta 2008’deki Güçlerin Statüsü Mutabakatı’nı çağrıştıran yeni bir durum, Suriye’deki Amerikan operasyonlarının çerçevesini değiştirmeyi gerektirebilir.

Yalnızca Irak değil Suriye’de Deyr el Zor’daki üsler de son vakitlerde İran dayanaklı milislere amaç oldu.

Washington-Bağdat ortasındaki müzakereler böylesi bir tabanda sürüyor.

ABD’nin IŞİD sona erinceye kadar SDG’ye takviyenin süreceği taahhüdü askeri varlığın korunmasını gerektirse de bu kelam, farklı bir konuşlanma ihtimalini dışlamıyor. ABD’nin saha varlığını uyumla sınırlayıp SDG’ye havadan dayanağını Ürdün üzerinden sürdürmesi seçenekler ortasında.

ABD’yi tekrar düşünmeye itecek ya da teşvik edecek bir iki öbür gelişme daha var.

Çin’in Şam’a el vermesi

Çin, BM Güvenlik Kurulu’nda Rusya ile birlikte hareket etmesine rağmen Şam’a karşı temkinli bir tavır benimsedi. Artık ise bunu terk ettiği sinyalini veriyor.

Dışişleri Bakanı Wang Yi, 17 Temmuz’da Beşşar el Esad’ın dördüncü periyoduna başladığı yemin merasimine katılan yıldız konuktu. Arap kaynaklara nazaran Çinli Bakan üç ayaklı bir çıkış stratejisinden kelam etti:

Pekin’in bu ileri adımı ABD’nin esnemesinden kaynaklandığı üzere Biden idaresini esnemeye zorlayacak bağımsız bir karar da olabilir.

Yeni Arap tavrı ve Ürdün’ün önermesi

Burada bir parantezi de Arap devletleri ortasında Suriye’ye bakıştaki trajik değişime açmak gerekiyor.

Araplar ortasında Türkiye’nin genişlemeci atakların kesmek için Suriye ile bağlantıları olağanlaştırmayı önceleyen bir görüş güçleniyor.

Bu minvalde Biden’ın Beyaz Saray’da ağırladığı birinci Arap önderi olan Ürdün Hükümdarı Abdullah’ın bildirileri değerliydi. Washington’da gazetecilere demecinde Ürdün’ün Sezar Yasası ile Suriye’ye dayatılan yaptırımlardan en fazla etkilenen ikinci ülke olduğunu ve Suriye’ye yardımların tüm bölgeyi rahatlatacağını belirtip ekledi: “Ürdün, Suriye krizine Arap kardeşlerimiz ve memleketler arası toplumla işbirliği içinde tahliller sunmaya, Suriye’yi Arapların kucağına geri döndürmeye çalışıyor.”

Trump vaktinde Orta Doğu sorununda art plana itilen Ürdün ve Mısır’ın tekrar eski rollerine dönmeye başlaması Suriye belgesinde alışılmamış seslerin daha fazla duyulacağı manasına geliyor.

Ürdün güney cephesindeki silahlı kümeleri besleyen Amman Operasyon Odası’nın 2017’de kapanmasından sonra Şam’la temaslarını artırmıştı.

Arap müttefiklerin davetleri Biden idaresindeki esneklik emarelerini güçlendirebilir. Bütün bu yeni denklemin Türkiye’nin askeri varlığına ve Kürtlerin gelecek hayallerine denk düşen yanları da olacaktır.

Bir önceki yazımız olan Türkiye'nin en yüksek barajının su tutacağı tarih belli oldu başlıklı makalemizde Baraj, Barajı ve Gövde hakkında bilgiler verilmektedir.