İklim değişikliği: Sıradışı hava olaylarında yaşanan artışın arkasında ne var?

Dünyanın dört bir yanından orman yangınları, çok sıcaklar ve ani sağanakların yol açtığı sel haberleri gelirken, üst üste hava olaylarıyla ilgili de yeni rekorlar kılınıyor.

Bilim insanları, yaşanan bu harikulâde hava olaylarını kimilerinin insan faaliyetlerinden kaynaklanan iklim değişikliğiyle bağının bilimsel olarak kurulabildiğini söylüyor. Lakin sıradışı hava olaylarının artmasının, öngörülebilirliği azalttığından kaygı ediliyor.

Çin’in Zhengzhou kentine 19 Temmuz’da yaşanan olayı bir fırtına olarak nitelendirmek yetersiz kalır. Tek bir günde, bölgeye 624 mm yağmur düştü. Bu, neredeyse bir yılda düşen yağmur ölçüsüne denk. 200 bin kişi tahliye edildi, 33 kişi de hayatını kaybetti.

Bundan bir hafta evvel Almanya’nın batısında bir sel felaketi yaşandı. 177 kişi hayatını kaybetti, 100 kişi kayboldu. Komşu Belçika‘da da 37 kişi seller nedeniyle hayatını yitirdi.

Birebir Çin üzere, iki Avrupa ülkesi de harika seviyelere ulaşan sağanak yağışlardan olumsuz etkilendi. Bu trajik olayların muhtemel nedenleri ortasında iklim değişikliğini gösterenler sadece Almanya Başbakanı Angela Merkel üzere siyasetçiler olmadı.

Dünyaca ünlü iklim uzmanı, San Diego’daki California Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Veerabhadan Ramathan, “Almanya üzere son derece gelişmiş bir ülkede can kaybının bu kadar yüksek olduğunu görmek, toplumun global ısınmayla gayret konusunda ne kadar hazırlıksız olduğuna dair beni endişelendiriyor” dedi.

Hava olaylarının önümüzdeki 20 yıl boyunca “giderek kötüleşeceğini” düşünen Ramathan, “Bu sıradışı hava olayları artık o kadar ağır ve sık yaşanıyor ki, bunları global ısınmaya ve iklim değişikliğine bağlamak çok da sıkıntı değil” ihtarını yaptı.

Hatalı hakikaten iklim değişikliği mi?

Bilim insanları, son 20 yıllık periyotta harika hava olayları ile insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının yol açtığı global ısınma ortasındaki mümkün korelasyonları inceliyor.

İnanılmaz hava olaylarının doğal sebepleri olabileceği konusunda bilim dünyasında bir fikir birliği olsa da, insan faaliyetlerinden kaynaklı iklim değişikliğinin bu usul sıradışı olayları daha mümkün ve daha ağır hale getirebileceğine dair çok sayıda bulgu var.

2021’de dünya genelinde birçok hava olayıyla ilgili üst üste rekorlar kırıldı.

ABD ve Kanada, geçen ay devasa bir alanın üzerinde oluşan ısı kubbesi nedeniyle tarihin en sıcak Haziran’ını yaşadı.

Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi’nin datalarına nazaran, 24 ve 30 Haziran tarihleri ortasında Kuzey Amerika‘daki birçok yerde 1200’den fazla kere gündüz, 1500’den fazla kere de gece sıcaklık rekoru kırıldı.

Kanada’nın sıcaklık rekoru British Columbia bölgesindeki Lytton’da üst üste üç gün boyunca kırıldı ve 49,6 derece ile rekor seviyeyi gördü. Çabucak akabinde çıkan orman yangıları bu kenti büsbütün yok etti.

Her iki ülke de hala sıcak hava dalgasının tesiri altında ve akabinde gelen kuraklıkla temaslı orman yangınları yaşanıyor. California eyaletinde yılın bu periyoduna kadar 5 bine yakın yangın görüldü. Yangınların sayısı, 2020’ye kıyasla 700 artmış durumda.

Dünyanın diğer yerlerinde Rusya’da da başşehir Moskova 120 yılın en sıcak Haziran gününü yaşarken, dünyanın en soğuk bölgelerinden biri olan Sibirya’nın birtakım yerleri son 150 yılın en kurak yazını yaşadı ve çıkan orman yangınlarının da Temmuz ayı rekorunu kırması bekleniyor.

Hindistan’ın ulusal meteoroloji kurumu, Mayıs ayında, başşehir Yeni Delhi’nin Ağustos 2020’den bu yana yüksek sıcaklıklardan yağışa kadar her ay hava olaylarıyla ilgili en az bir rekor kırdığını bildirdi.

California merkezli iklim enstitüsü Berkeley Earth tarafından 2019’da yapılan bir araştırma, o yıl içerisinde Mayıs ve Ağustos ayları ortasındaki periyotta kuzey yarıkürede bulunan 29 ülkede yaklaşık 400 sıcaklık rekorunun kırıldığını oraya koydu.

İklim uzmanı ve meteoroloji tarihçisi Maximiliano Herrera, 2021’de şimdiye kadar 26 ülkede 260’tan fazla sıcaklık rekoru kaydedildiğini bildirdi.

İklim değişikliği üzerine çalışan dünyanın önde gelen kuruluşlarından biri olan Hollanda Kraliyet Meteoroloji Enstitüsü’nde iklim araştırmacısı olan Geert Jan van Oldenborgh, “Kırılan rekorların sayısı nitekim şoke edici, bu kadarını beklemiyorduk. Lakin en büyük sorun, bu yoğunlukta rekor kırılabileceğini öngörememiş olmamız.”

Bilim insanları harika hava olaylarını iddia etmekte başarısız mı?

BBC’nin etraf analisti Roger Harrabin’e nazaran, iklim alanında çalışmalar yapan bilim insanları, süratle ısınan bir iklimin sonucunda ani sağanakların kötüleşeceği ve sıcaklık dalgalarının daha ziyanlı bir hal alacağı konusunda yıllardır gerçek ikazlar yaptılar.

Örneğin, 2004’te bilim insanları, bir evvelki yıl Avrupa’da 30 bin kişinin vefatıyla sonuçlanan kavurucu sıcak hava dalgasını inceledi ve 20’nci yüzyılda insan faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonların bu tıp inanılmaz hava olaylarının olma mümkünlüğünü ikiye katladığı sonucuna vardı.

Lakin uzmanlar, bu cins çok olayları iddia etmenin giderek zorlaştığını belirterek, Almanya ve Belçika’daki seller ile Kuzey Amerika’daki ısı kubbesinin büyüklüğünü iddia edemediklerini itiraf ediyorlar.

Mevcut hava durumu modellemesinin, bilgisayarların yaşanan hava olaylarının ciddiyetini gerçek biçimde yansıtacak kadar güçlü olmadığı için başarısız olduğuna inanıyorlar.

İngiltere Meteoroloji Dairesi’nin eski baş bilim insanı Prof. Dr. Dame Julia Slingo, daha evvel BBC’ye verdiği demeçte, “Aşırı olaylara yol açan temel fiziği yakalayan iklim modellerine kuantum sıçramasını sağlayacak memleketler arası bir merkeze gereksinimimiz var. Bunu kuramazsak, çok olayların yoğunluğunu/sıklığını ve bunların giderek daha evvel görülmemiş boyutlara ulaşmasını hafife almaya devam edeceğiz” demişti.

Kırılan her rekor iklim değişikliğiyle temaslı değil

Bununla birlikte, görülen her çok hava olayının iklim değişikliği ile ilişkilendirilemeyeceğinin de altı çiziliyor.

Örneğin 2013 yılında, İngiltere Meteoroloji Dairesi’nden araştırmacılar, Birleşik Krallık’ta 2007 ve 2012 yılları ortasında görülen yağışlı yazların Kuzey Atlantik Okyanusu’ndaki sıcaklıklarda görülen doğal değişimlerle bağlantılı olduğu sonucuna vardı.

Güney Amerikalı araştırmacılar, 2019-2020’de dünyanın en büyük sulak alanları olan Pantanal’daki büyük orman yangınlarını tetikleyen çok kuraklığın temelinde tekrar doğal süreçlerin yattığını tespit etti.

Lakin, iklim değişikliğinin sonuçlarına ait araştırmalar yapan World Weather Attribution’a (WWA) nazaran, Kuzey Amerika’da bu yıl görülen sıcak hava dalgasıyla ilgili bu türlü durumun olması pek mümkün değil.

WWA, rekor sıcaklıkların “tarihsel olarak gözlemlenen sıcaklık aralığının çok dışında kaldığı” ve “gözlemlere ve modellemeye dayanarak, bölgede gözlemlenen en yüksek günlük sıcaklıklara yol açan hava dalgasının meydana gelmesinin insan olmadan neredeyse imkansız olduğunu” savunarak, bunun gerisinde iklim değişikliğinin yattığını belirtti.

WWA ayrıyeten, Almanya ve Belçika’da görülen su baskını ve selleri de incelemeye aldı. Bu araştırmanın sonuçlarının Ağustos ortasına kadar çıkması bekleniyor.

Araştırmayı yürüten bilim insanlarından Dr van Oldenborgh, “iklim değişikliğinin çok yağışları daha sıklaştırdığına” dair bilimsel bulgular olduğunu ve son birkaç yılda görülen fevkalâde hava olaylarının birçoklarında insan faaliyetlerinden kaynaklı iklim değişikliğinin tesirine dair deliller bulunduğunu söyledi.

İklim bilimindeki en son gelişmeleri yayımlayan İngiltere merkezli internet sitesi olan Carbon Brief de, bu yılın başlarında, 2020’den evvelki 20 yıl içerisinde dünya çapında görülen 405 harika hava olayı ve eğilimini inceleyen 350’den fazla hakemli çalışmanın bir tahlilini yayınladı.

Bu olayların yaklaşık yüzde 70’inin insan faaliyetlerinden kaynaklanan iklim değişikliği nedeniyle daha muhtemel yahut daha şiddetli olduğu tespit edildi.

Yale Üniversitesi’nin İklim Temasları bültenine de makaleler kaleme alan ABD’li meteorolog Jeff Masters, “Geçen ay yaşadığımız ve hepimizi şaşkına çeviren rekor sıcaklıkları görmek gerçeküstü ve duygusal olarak sarsıcıydı. Fakat bir iklim bilimcisi olarak ne yazık ki hiç de şaşırtan değildi” dedi. Yale

Masters, Harvard Üniversitesi iklim bilimcileri Paul Epstein ve James McCarthy’nin “iklim sistemi içindeki istikrarsızlık belirtilerini” inceledikleri 2004 tarihli makalelerine de gönderme yaptı.

Masters, “Bu makalede, ‘kaydadeğer ve cezalandırıcı sürprizleri’ beraberinde getiren sistem hakkında ihtarlarda bulundular. Kuzey Amerika’daki çok sıcaklar ve Temmuz’da Avrupa’da görülen seller bu tanıma eksiksiz bir halde uyuyor” diye konuştu.

‘Dünyanın muhtaçlığı olan harekete geçmek’

Dünyanın dört bir yanından iştirakçiler, COP26 Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Konferansı Kasım ayında İskoçya’da bir ortaya geliyor. Bu tepede, karbon emisyonlarını azaltma planları da ele alınacak.

Kimi bilim insanları ve siyasetçiler, global sıcaklık artış seviyesini 2 derecenin “oldukça altında” ve 1,5 derece ile hudutlu tutma gayesi üzere yapılmış olan birtakım taahhütlerin bu tepede tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyor.

Prof. Dr. Ramanathan, “Benim iddiam, ne yaparsak yapalım, ısınmanın aşağı üst beş yıl içinde yahut en geç 2030’a kadar 1,5C’ye ulaşacağı tarafında. Bu durum, yaklaşık 2040’a kadar devam edecek ve akabinde global ölçekte iklimle ilgili atılan adımların tesirinin görülmesiyle bu eğri de aşağı yanlışsız bükülmeye başlayacak. Artık harekete geçersek 2040 sonrası soğutmaya başlayabiliriz” diye konuştu.

Benzeri bir ikaz, BM’nin iklim değişikliği genel sekreteri Patricia Espinosa tarafından bu hafta tekrarlandı.

Espinosa, “Rakamlar bize aslında göremediğimiz daha neyi gösterebilir?” dedi ve G20 ülkelerinin güç ve etraf bakanlarının biraraya gelmeleri daveti yaptı.

Espinosa, “İstatistikler sel, orman yangınları, kuraklık, kasırga ve öteki ölümcül olaylar hakkında bize daha ne söyleyebilir ki? Sayılar ve istatistikler kıymet biçilemez. Lakin dünyanın şu anda her şeyden çok iklim aksiyonuna gereksinimi var” diye konuştu.

Bir önceki yazımız olan Türkiye'nin en yüksek barajının su tutacağı tarih belli oldu başlıklı makalemizde Baraj, Barajı ve Gövde hakkında bilgiler verilmektedir.