Zeynep Gedizlioğlu: “Müziğin kendisinin bir cinsiyeti yok”

Almanya’da hatırı sayılır mükafatların sahibi olan bestekar Zeynep Gedizlioğlu, Beethoven Şenliği’ne ikinci sefer konuk oldu. Gedizlioğlu, bayan sanatkarlara dayanağın “trend haline gelmeden” devam etmesi gerektiği görüşünde.”Sanatçı, yapıtındaki hayal gücü ve olağanüstü el maharetinin yanı sıra, alışılmışın dışında bir söz biçimine yönelik cüretiyle insanı büyülüyor.”

Zeynep Gedizlioğlu, Almanya’da son yıllarda isminden sıkça kelam ettiren ve çok sayıda hatırı sayılır mükafata layık görülmüş bir bestekar. 2018’de “Heidelberg Bayan Bestekar Ödülü”ne layık görüldüğünde heyet, kararını üstteki tabirlerle gerekçelendiriyordu.

Yaklaşık yirmi yıldır Almanya’da yaşayan ve Bonn’daki Beethoven Şenliği’ne ikinci sefer konuk olan sanatkarla İzmir’de başlayıp Berlin’de devam eden müzikal seyahatini, “köklerinin” ve beraberinde getirdiklerinin müziğine tesirini ve “kadın müzisyen olmayı” konuştuk:

DW Türkçe: Zeynep Gedizlioğlu kimdir? Müzikle nasıl tanıştınız? Zeynep Gedizlioğlu: 1977 İzmir doğumluyum. Annem tiyatrocu, babam ressam. 8 yaşında İstanbul‘a taşınana kadar İzmir’de yaşadık. Annem de babam da kendileri müzik yapmamalarına karşın daima müzikle iç içelerdi. Onları ağır bir formda izledim çocukluğumda. Babamın çalışırken dinlediği müzikleri ben de 7-8 yaşlarında dinlemeye başladım. O da benim ilgimi fark edince “bak, burada da şöyle bir kaset var, şu albümü dinledin mi?” üzere tahminen de çaktırmadan yönlendirdi beni.

Ne tıp müziklerdi dinlediğiniz?

Mesela birinci inanılmaz etkilenerek ve şaşırarak dinlediğim müzik, Deep Purple’ın “Perfect Strangers” kasetiydi. O vakit doğal kaset kayıtları vardı (gülüyor). Neye benzediklerini hiç bilmeden, kim olduklarıyla da açıkçası hiç ilgilenmeden yalnızca akustik bir olay olarak beni çok heyecanlandırmıştı ve adeta yeni, çağdaş müzik üzere dinlemiştim. Progresif ya da deneysel rock beni çok etkilemişti. Bu müzik dinleme seyahatinin bir yerinde de benim için müziğin tutkum olduğu ve müzik yapmak istediğim netleşti. Böylelikle 11 yaşında konservatuara kabul edildim ve müzik eğitimime obuayla başladım. Liseden itibaren de Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuarı’nda bestecilik ana sanat koluna geçtim. Üniversite sonrası bir yıl kadar farklı yerlerde müzik teorisi hocalığı yaptım. Ayrıyeten farklı kümeler için ki bunlar içinde annemin yazdığı ve yönettiği oyunlar da vardı, müzik yapmaya devam ettim. Bu süreç sonunda gitmek istediğim netleşti.

Ve Almanya’ya geldiniz?

Evvel Almanya yoktu aklımda aslında… Biraz rastlantısal oldu. En yakın arkadaşım Almanya’ya piyano okumak için gitmişti. Her tatile gelişinde bestekarların orada ne kadar güzel kurallarda okuduğunu, çalıştığını, bestelerinin müzisyenler tarafından konserlerde icra edildiğini anlatırdı, bilhassa bu beni çok cezbetti; yazdığın besteyi duyabiliyor olmak…

Türkiye’de durum nasıldı?

O manada bugünkü durumdan daha farklıydı. Benim o vakitler yaptığım bir besteyi duymam için neredeyse hiç imkan yoktu. Solo bir besteyse, örneğin piyano soloysa mümkündü tahminen. Fakat 8 ya da 10 kişilik bir oda müziği bestesi yaptığımda sonuçta yazıldıktan sonra bir rafta kalıyordu.

Neden?

Sistem öyleydi. Bu manada antenler şimdi çok açılmamıştı. Eğitimin kalitesi çok yüksekti, yalnızca uygulama kısmı tahminen biraz art planda kalıyordu. İşin teorik kısmıyla ve ‘bizden evvel neler olmuş’ kısmını el işi manasında öğretmekle, onun eğitim sistemini kurmakla o kadar ağır bir halde meşgullerdi ki tahminen başkasına fırsatları kalmıyordu. Ayrıyeten tahminen de finanse de edemiyorlardı o vakitler. Bu da kıymetli bir etken olabilir.

Yaklaşık 20 yıldır Almanya’dasınız. Bir sanatçı olarak, İstanbul’u, Türkiye’yi yanınızda getirdiğinize inanıyor musunuz? Birtakım yapıtlarınızda, örneğin “Jetzt – MİT meiner linken Hand”da biraz İstanbul ve kentin kaosu duyuluyor üzere.

Bu işin evvelden belirlenebilecek bir tanımı yok. Birazcık Doğululuğumu işin içine koyayım, birazcık Türklüğümü, onu da ne bileyim Batı gereciyle sentezleyeyim üzere baştan yapılan hesaplarla olan bir iş değil bu. Benim için de bir fark ediş halinde gerçekleşti geldiğim yerle bağların müzikte kendini gösterişi. Köklerin, çocukluk ve gençliğin geçtiği yerlerin müziğimde ortaya çıkmasına müsaade verebileceğimi fark ettim. “Jetzt – MİT meiner linken Hand” da o sürecin sonucu ortaya çıkan bestelerden biri. Buradaki birinci yıllarımda açıkçası buna müsaade vermedim, hatta erteledim birazcık.

Neden?

Birinci geldiğim periyotta kültür etraflarını gözlemlediğimde iki taraflı bir kategorizasyon gördüm. İnsanları kültürleri ve geldiği yerler bağlamında belli raflara koyma eğilimi hissettim. Bu bana adeta iki tarafın da oynadığı bir oyun üzere geldi. Kimi klişelerin her iki tarafça tekrar üretildiğini gördüm. Bu hiç hoşuma gitmedi ve bir kesimi olmak istemedim. Bu nedenle öncelikle bir ara aldım ve müsaade vermeyi bekledim. Kendi kültürümden gelen bir şey, örneğin “İzmir melodileri benim müziğimde duyulabilir, buna müsaade verilebilirim” diyebilmek için müzikle ilgili olan bir sebep bekledim. Yani dışarıdan bir etken değil; o denli bir şey olsun ki ben hakikaten onu yapmak isteyeyim. ve bu bir besteyle oldu. O arayı almasaydım zannediyorum kendi kültürümle bu türlü otantik bir müsabaka yaşayamazdım.

Biraz da “kadın besteci” olmayı konuşalım. Muhakkak alanlarda, örneğin bayanların o mesleği icra etmesi alışılageldik bir durum olarak görülmüyorsa, ekseriyetle yaptığı işin başına cinsiyet kimliği bir sıfat olarak ekleniyor. Bir sanatçı olarak bu size ne düşündürüyor? Evet, bu çok kompleks bir soru aslında. Bana bestecilik çalışırken “İstanbul’da okurken tek kız öğrenci sen miydin?” sorusu geliyordu mesela. Tek kız öğrenci değil, tek öğrenci bendim aslında birinci girdiğim periyot (gülüyor). ve bu türlü bir şey de mümkündü o vakit. Bir yıl kadar bir tek bendim ve benim için bestecilik kısmı açıktı. Sonra yavaş yavaş beşerler gelmeye başladı. ve bir devir hatta hatırlıyorum biz çoğunluktaydık kız öğrenciler olarak. Lakin hiç kimse bu soruna baş yormuyordu. Bugün de benim beste yaparken hiç düşündüğüm bir şey değil bu. Zira müziğin kendisinin bir cinsiyeti yok. Sonuçta benim ortaya çıkardığım bir şeyi dinlerken, “evet, bu bayan ya da erkek” demiyorsun. Bununla da ilgilenmiyorsun kimlik manasında.

Pekala, bayan bestekarların desteklenmesi konusunda ne düşünüyorsunuz? Bayan bestekarları desteklemek çok yanlışsız bir şey. Daha da yapılmalı, şimdi çok eksik. Fakat orada paralel giden birkaç sınır hissediyorum. Biri bu dayanak ve politik manada da çok olumlu bir şey. Lakin öbür bir çizgi daha var üzere, o da kültür siyasetlerini etkileyenlerin dikkat etmesi gereken bir şeye işaret ediyor: Bir bestekarın bayan olması gerçeğini o bestekarın önüne gelecek yeni bir zorluk haline getirmeden desteklemeliler bayanları. Bayan bestekarlara verilen takviye üzerine nasıl konuşulduğu da belirleyici. Bunu daima izole edici bir biçimde yapmaya devam ederseniz, sonuçta bayanları yeniden işleyen bir şeyin dışında bırakıyorsunuz. İçine entegre etmek için ülkü olan bayanların daha da çok desteklenmesi ve bunun daima üzerine konuşulmadan yapılması. Örneğin dönem konserlerinde de bayan bestekarların yer alması gerekiyor. Bayanlar için başka şenlikler düzenlenmesi de gerekli ve bu olumlu fakat bunu bir “trend” olarak düşünmemek gerekiyor. Bayan bestekarları desteklemek denilen şeyi yeni bir trend olarak ele alırsak bu bir ilerleme değil, gerileme haline dönüşüyor. Bunun farkına varılması lazım.

Bahsettiğiniz eksiklik Almanya ve Avrupa için de geçerli mi, yoksa salt Türkiye özelinde mi? Hayır, Türkiye’ye has bir durum katiyen değil, bence küresel bir şey. Kimlik, sanat, siyaset üzere büyük kavramlara farklı bakış açılarıyla ve bu farklı bakış açılarının birbiriyle çelişmesiyle ilgili.

Almanya’da, hatta Avrupa’nın genelinde tanınan bir sanatçısınız. Hatırı sayılır bir dizi ödülünüz var. Türkiye’de de daha bilinir olmak, daha çok ses getirmek üzere bir beklenti ya da bu bahiste hayal kırıklığınız oldu mu? Hayır, olmadı aslında. Şimdi öğrencilik dönemimde burada beste yaptığım besteler Türkiye’de de yavaş yavaş duyulmaya başladı ve Türkiye’den giderek ağırlaşan bir ilgi gelmeye başladı. Mesela birinci büyük orkestra yapıtı siparişimi Almanya’dan değil, Borusan İstanbul Filarmoni Orkestrası’ndan aldım 2012’de. “Kayıp Sessizliğin Anısına Rağmen” isimli bir eserdi ve Lütfi Kırdar Kongre Sarayı’nda prömiyerini gerçekleştirdik Gürer Aykal idaresinde. 2019’da da İstanbul Müzik Şenliği’nden aldığım siparişle bir prömiyerim oldu. Yani bir nevi burada kurduğum şey, adım adım oraya da yansımaya başladı ve oradan bir ilgi gelmeye başladı.

Beethoven Şenliği için 2013 yılında bestelediğiniz “Durak”tan sonra bu şenliğe ikinci katılışınız. Bu kere “Entlang der Lieder” (Şarkılar boyunca) ile katılıyorsunuz. Zannediyorum bu parçayı besteleme süreciniz pandemiye denk geldi. Nasıl bir süreçti bu? Ortaya nasıl bir eser çıktı?

Bu beste üzerinde çalışmaya pandemiden evvel başlamıştım aslında. Sonra pandemi geldi ve benim de çalışma sürecim evvel kesildi. Öncelikle alışık olduğum çalışma ortamından sökülüp alınmış oldum. Zira çok severek kütüphanelerde ya da kafelerde çalışan biriyim. Yalnız olmak istiyorum fakat bir oda içinde yalnız kalmak istemiyorum… Münasebetiyle besteleme süreci uzun bir müddet durdu. Sonra tekrar başladı. Sık sık kesilen ve tekrar başlayan uzun bir süreç oldu. Bir nevi günlük müellif üzere gelişti büyük bir kısmı. “Şarkılar boyunca” ismi de onunla alakalı. Melodi kendi muhakkak eder üzere oluyor, ortaya çıkıyor, ses bir şey söylüyor ancak tekrar öteki bir aksiyon tarafından kesiliyor ya da susuyor. Hiçbir melodi çizgisi nitekim başlayıp da sonuna kadar gidemiyor…Orada bir cins bir efor var. Bu beste o uğraşın, o durup tekrar başlayıp, sonra tekrar durmak zorunda kalıp, sonra tekrar de devam eden eforun öyküsü haline geldi.

Söyleşi: Sinem Özdemir

(c)

Kaynak: Deutsche Welle

Bir önceki yazımız olan Türkiye'nin en yüksek barajının su tutacağı tarih belli oldu başlıklı makalemizde Baraj, Barajı ve Gövde hakkında bilgiler verilmektedir.