Son dakika! Afganistan Prensesi anlatıyor! 65 yıldır Türkiye’de

O devirde Mustafa Kemal Atatürk ile de yakın dostluğu olan Amanullah, bayan hakları ve kız çocuklarının eğitimi için pek çok adım atmış, fakat o ıslahatlar Kral’ı tahtından indirmiş ve bir sürgün hayatına mahkûm etmişti. 100 yıl sonra Afganistan’daki tabloyu Kral Amanullah’ın kızı Prenses Nacia d’Afganistan ile konuştum.

‘UMARIM SÜREKSİZ OLUR’

Prenses Nagia, son 40 yıldır Afganistan’ın savaşta olduğunu hatırlattı, “Yıllarca derin acılar çekmiş ülkem için çok üzülüyorum. Özellikle da Afganistan’daki bayanların durumu beni çok üzüyor” dedi. Prenses Nagia’nın Afgan bayanlarının geleceğine dair kaygıları var.

Taliban’a karşı protestoları televizyonlardan izlediğini söyleyen Prenses, “Ümidim bu periyodun uygun bir geleceğe ulaşmak için süreksiz bir devir olmasıdır” diyor. Prenses Nagia’ya nazaran bugün, Taliban’ın idaresi birinci ele geçirdiği 1996’daki devirden farklı.

Prenses, internet imkanlarıyla çok daha açık bir dünya olduğu ve Afganistan’da yaşananların dünyanın pek çok yerinden görülebileceği iletisini veriyor. Lakin tekrar de gelecek için öngörüde bulunmak için erken olduğunu söylüyor.

Bugün kızların üniversite eğitimine müsaade verilmiş olsa da Prenses Nagia, bugün ile 1900’lerde babasının periyodunda atılan ihtilal niteliğindeki adımlar ortasında dağlar kadar fark olduğunu anlatıyor:

“Kral Amanullah anayasayı ilan ettikten sonra kız çocukları için okulların kurulmasını, kız ve erkeklerin eğitimlerini mecburî kıldı. Hatta Kral kendi çocuklarını da devlet okuluna göndererek bu ıslahata öncü oldu.”

Prenses Nagia, öğrencilerin burslu olarak Avrupa ülkelerine, Afgan kız öğrencilerin de doktorluk ve hemşirelik için Türkiye’ye gönderilme planlamalarının yapıldığını anlatıyor. Prenses, “Anayasada kadın-erkek eşitliğinin ilanının yanı sıra reşit olmayan kızların evliliğinin yasaklanması, bayan ve erkeklerin kendi istekleri dışında evlendirilmemesi üzere unsurlar de düzenlemelere eklenmişti” diyor.

65 YILDIR TÜRKİYE’DE

Kral Amanullah sürgüne gönderildikten sonra Roma’da yaşadı. Prenses Nagia da 1930 yılında Roma’da doğdu. Hayattaki öbür kız kardeşi Prenses India hala Roma’da yaşıyor. Prenses Nagia’nın yolunu Türkiye ile kesiştiren ise bir genç adam oldu.

Afganistan Prensesi Nagia birinci Türkiye ziyaretinde iş adamı İlter Doğan ile tanıştı ve tıpkı seyahatte evlenme teklifi aldı. 1957’de evlendi ve o tarihten bu yana da Türkiye’de yaşıyor. Yılın bir kısmını İstanbul’da geri kalan vakti da Ayvalık’ta geçiren 91 yaşındaki Prenses Nagia bugün Afganistan’ı kilometrelerce uzaktan hüzünle izliyor. ‘Toprağına’ dair bundan sonraki tek temennisi ise “Babasının hayal ettiği Afganistan’ın gerçek olması…”

ISLAHATLARIN GERİSİNDEKİ GÜÇ: KRALİÇE SÜREYYA

Kral’ın eşi Kraliçe Süreyya Afganistan’da birinci kız okulunu kuran isimdi. Kız çocuklarını eğitime teşvik etmek ve ailelerini ikna etmek için de devamlı konferanslar da düzenlemişti. Babası Afganistan’ın değerli entelektüellerinden Mahmud Tarzi’ydi. O’nun matbaasında “İrşad’ul Nesvan” isimli birinci mecmua çıkarılmıştı.

Prenses Nagia, bu bilgileri verdikten sonra bu mecmuada bayanlarla ilgili, mutfak bilgileri, dikiş-nakış ya da çocuk bakımı üzere bahislerde yazıların olduğunu anlatıyor ve bu dönüşüme annesi Kraliçe Süreyya’nın dokunuşlarından da bahsediyor.

KRAL AMANULLAH VE MUSTAFA KEMAL

Türkiye ve Afganistan’ın dostluğu Kral Amanullah’ın 1919’da tahta çıkmadan evvel başlamıştı. Lakin hiç kuşkusuz farklı iki ülkedeki iki reformcu önderin görüşleri dostluğu pekiştirmişti. Prenses Nagia, “Atatürk öncelikle milliyetçi bir adamdı. Reformcuydu ve ülkesinin bağımsızlığı, birliği için uğraşıyordu. Kral Amanullah da öyleydi. Babam ve annem bu büyük başkanı daima övüyordu” kelamlarıyla iki önderin münasebetini anlatıyor.

Fakat Türkiye’de başarılan ıslahatlar, Afganistan’da başarılamamıştı. Prenses Nagia, bunun sebebini coğrafik pozisyon ve çağdaşlaşma tarihiyle açıklıyor. “Türkiye bir Akdeniz ülkesiydi. Avrupa’nın tesirlerine daha yakındı ve birçok Levanten Avrupalı Türkiye’de yaşıyordu.

Özcesi Türkiye çağdaş hayata ve kültüre daha alışıktı. Afganistan ise Asya’nın ortasında neredeyse unutulmuştu. Komşuları Rusya ile Hint Britanyası’ydı. Yani Afganistan yıllarca iki üstün güç ortasında sıkışmıştı” diyor.  

Kral Amanullah’ın Roma’da yaşayan, hayattaki öbür kızı Prenses India ise, Deutsche Welle Türkçe’ye verdiği röportajda Mustafa Kemal Atatürk’ün Kral Amanullah’a verdiği en büyük tavsiyenin, ıslahatları korumak ve devamını temin etmek için güçlü bir ordu kurmak olduğunu, fakat Kral’ın Atatürk’e “Halkım beni seviyor, buna gerek yok” karşılığını vererek, bu bahiste adım atmadığını anlamıştı.

Prenses Nagia’ya “Babanızın en büyük yanlışı bu muydu?” diye sordum. Yanıtı aslında babası bunu istese de yapmasının çok sıkıntı olduğu formundaydı:

“Kral Amanullah Türkiye’de olduğu üzere askerlerini birleştirip, ulusal bir ordu kurmak isterdi. Fakat o vakitler Afganistan’da aşiretlerin askerleri vardı ve bu askerler kendi aşiretlerinden takviye ve maaş alıyorlardı. Çarpışmalarda da her aşiretin askeri kendi aşireti ismine savaşıyordu. Türkiye’de ise merkezi devletin buyruğunda gerçek bir ordu vardı.”

Kral Amanullah kimdir?

1892’de doğdu,

1919’da tahta çıktı, Afganistan’ın bağımsızlığını ilan etti,

Afgan Anayasası’nı 1923’te yürürlüğe koydu,

Uygar hukuk ve bayan hakları ıslahatları yaptı,

Kız çocuklarına eşit eğitim hakkı için adımlar attı,

Islahatlara karşı gerici bölümün isyan etti, iktidarı sonlandı,

Roma’da sürgün hayatı yaşadı, 1960’ta İsviçre’de öldü.

Prenses Nagia kimdir?

1930’da Roma’da doğdu,

Afgan Kralı’nın 8 çocuğundan en küçüğü,

1957’de iş adamı İlter Doğan ile evlenip Türkiye’ye yerleşti,

10 yıl İstanbul Üniversitesi’nde İtalyanca dersi verdi,

İtalyan Kültür Merkezi’nde ders verdi,

“Amanullah: Reformcu Kral” kitabına katkı sundu.