12 Eylül darbesinin üzerinden 41 yıl geçti

Ankara AA – 12 Eylül’e giden sürecin hazırlıkları yaklaşık 4 ay sürdü. Kod ismi “Bayrak Harekatı” olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu kumandanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi buyruğu verildi. Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler planı erteledi. Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde Türkiye’yi karanlığa götüren plan, tıpkı isimle sabaha karşı uygulandı.

Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı. Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti. Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını gaye alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini askıya aldı. Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.

‘Asmayalım da besleyelim mi?’

Antidemokratik uygulamalarına her gün yenisini ekleyen darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza attı. Takvimler 9 Ekim 1980’i gösterdiğinde sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren’e idam cezası verildi.

Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından iki sefer iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyi’nce onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi. Evren’in 17 yaşında astırdığı Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” sözü, darbecilerin karanlık yüzünün aynası oldu.

650 bin gözaltı

Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam talep edildi. 517 kişinin vefat cezasına çarptırıldığı süreçte 50 kişi idam edildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu periyotta 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu teziyle işinden edildi. Kültür ve sanat hayatının da amaç alındığı 12 Eylül’de, yaklaşık 1.000 sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.

Darbecilere dava

Darbeci generallerin belirlediği müracaat meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik evet oyu aldı. Cihan ve başka darbeciler, darbe anayasasına dahil ettikleri “geçici 15. madde” ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak mümkün bir yargılanmaya karşı tedbir aldı. Lakin “Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağına” dair süreksiz 15. husus, 12 Eylül 2010’daki referandumla Anayasa’dan çıkarıldı. Böylelikle darbecilerin yargılanmasının önü açıldı.

Referandumdan bir gün sonra Türkiye’nin dört bir tarafından darbenin sorumluları ile bu bireylerin buyruk ve talimatlarını uygulayanlar hakkında hata duyurusunda bulunuldu. O devir hayatta olan Cihan ile Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet  Başsavcılığınca soruşturma açıldı. Cihan ve Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edildi. İki darbeci, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut vazifesini yapmasına mahzur olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.

Sıhhat gerekçesiyle duruşmalara katılmayan Cihan ve Şahinkaya, görüntü konferans aracılığıyla yaptıkları savunmalarında suçlamaları kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarını, mevcut mahkemelerin kendilerini yargılayamayacağı argümanını savundu.

Yargılamanın devam ettiği devirde Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi kanunla kapatılınca evrak Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine devredildi. Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve misyonunu yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’deki darbeyle de “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” hatasını işledikleri gerekçesiyle “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırdı. Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı “müebbet hapse” çevirdi.

Ayrıyeten 2 darbecinin rütbelerinin sökülmesi için Askeri Ceza Kanunu’nun ilgili kararlarının uygulanmasına karar verildi.