Anadolu’nun ihtişamlı uygarlığı: Lidya

Herkesin parayı keşifleriyle bildiği Lidyalılar Anadolu’nun en eski medeniyetleri ortasında yer alıyor. İlkçağ’da Gediz (Hermos) ve Küçük Menderes (Kaistos) ırmaklarının ortasındaki bölgede yaşadılar.

Lidyalılar, Frigyalıların yıkılmasından sonra bölgeye hakim oldular ve M.Ö. 487’de başşehri Salihli yakınlarında bulunun Sard kenti olan bağımsız bir devlet kurdular. Kral Giges’in vaktinde birinci bağımsızlıklarına ulaşan Lidya toprakları, güneyde Antalya, batıda Çanakkale ve İzmir, kuzeyde ise Samsun ortasındaki bölgeye uzanıyordu.

Uygarlık lakabı Aslan Kral olan son hükümdarları Krezüs vaktinde en parlak periyodunu yaşadı. Zenginliği ile çok büyük bir nam saldığından karun unvanına sahip olan Aslan Kral, Persler ile girdiği çabada başarılı olamayınca, Lidya Krallığı Persler tarafından M.Ö.546’da yıkıldı.

Dediğimiz üzere, tarihte parayı kullanan birinci uygarlık Lidyalılar. Paraya sikke ismini veren Lidyalılar, altın ve gümüş üzere metal alaşımların karışımları ile birinci sikkeleri üretmişler. Krallığın simgesi aslanın bulunduğu olan sikkeler değiş tokuş usulünü ortadan kaldırmış ve ticaret gelişmiş.

Birinci borsa diyebileceğimiz özgür pazar, Lidyalılar tarafından Sfrad’da (Salihli-Manisa) kuruldu. Kral yolu olarak bilinen Efes’ten (İzmir) başlayıp Persepolis’e (İran) kadar uzanan ticaret yolu da Lidya periyoduna işaret ediyor.

Lidyalılar Yunan Mitolojisi’ne ve rablerine inanıyorlardı. Artemis, Zeus ve Yunan rablerine inanış bölgede hakimdi. Ölülerini tümülüs ismi verilen zımnî odalara sahip doruklara gömerlerdi. 26 harfli bir alfabe kullanan Lidyalılar, mimaride de gelişmişlerdi. Kusursuz taş işçiliğinin yanında kuyumculuk da bu bölgede ilerlemişti.

Efsaneye nazaran, Lidya öncesi bir uygarlık olan Herakleslilerin son hükümdarı Kandaulis karısını o kadar çok seviyormuş ki, müdafaası Gigis’e bu hoşluğu takdir etmesi için gece onun odasında gizlenmesi konusunda ısrar etmiş. Gigis evvel bunu kabul etmemiş lakin ısrarlara dayanamamış ve odada saklanmış. Lakin daha sonra hükümdarın karısı Gigis’i fark etmiş ve onu tehdit ederek “Ya hükümdarı öldür yerine geç, ya da kendin ölürsün” demiş. Gigis de Hükümdarı öldürüp onun yerine geçip Lidya Krallığı’nı kurmuş.

Karun Hazinesi, çoğunluğu M.Ö. 5. yüzyıla ilişkin olan ve Krezüs isimli Lidya Kralı’nın periyoduna tarihlenen sayısı 400’den fazla yapıttan oluşuyor. Bunlar 1960’lı yıllarda ABD’ye kaçırıldı ve 1993 yılındaki uzun bir türel gayret ile Türkiye’ye iade edildi.

Kıssası ise kaçırılan hazinenin satışının getirilme maliyetinden daha az olması nedeniyle trajikomik. Toptepe, İkiztepe ve Aktepe’de yapılan kaçak hafriyatlar sonucu 1965-1966 ve 1968 yıllarında mezar hazinelerine ulaşıldı. 1965 yılındaki Toptepe tümülüsündeki kesimler o devrin parası ile 65.000 TL, 1966 yılındaki İkiztepe Tümülüsü’ndeki modüller 160.000 TL’ye, Aktepe’deki modüller 40.000 TL’ye satılmıştı. Yapıtların iadesi için sonradan dava açıldı, 6 yıl süren dava masrafları 40 milyon doları buldu.

Karun Hazinesi denilince akla gelen Kanatlı Denizatı Broşu’nun yurt dışı öyküsü üstte anlattığım hikaye ile bitmiyor.

Maalesef 2006 yılında bir dizi olay sonucu geçersizi ile değiştirildi ve 6 yıl sonra Almanya’da ortaya çıktı. Periyodun müze müdürü Kazım Akbıyıkoğlu’nun düzmecesi ile değiştirilmesine aracılık ettiği eser İstanbul’da 1.5 milyon dolara satılmak istenirken kaybolmuş ve müze müdürü 18 yıl mahpus cezası almıştı.

Enteresandır, 2006 da kaçırılan eser 6 yıl sonra bulundu, tekrar 6 yıl sonra yurda döndü. Uşak Müzesi’nde sergilenen eserler ortasında yer alan Denizatı Broşu’nun orjinal olup olmadığı ile ilgili söylentiler hala devam ediyor.

Tahminen önümüzdeki yıllar içinde Lidyalıları, Karun Hazinesini ve lanetini gösteren bir sinema ya da dizi projesi ile karşılaşırız. Sizce de güzel olmaz mı? Senaryosu hazır ne de olsa…

Yazımı sevgili muharrir İskender Pala’nın kurgu bir hikaye ile Lidyalıları anlattığı “Karun ve Anarşist” isimli kitabından bir alıntı ile bitirmek istiyorum.

Tahminen Lidyalıların bahtsız sonunun kısa bir özeti üzere: “Zenginlik ve ihtişam memnunluk için kâfi sayılamaz. Kaç kıt kanaat yaşayan insan tanıdım ki altına hükmedenlerden daha talihliydiler. Kaç insan da tanıdım ki masallardaki kadar zengindiler ancak mutsuz öldüler”