‘Ankara koalisyona öncülük yapabilir’

MEHTAP GÖKDEMİR Ankara – 2003-2006 yılları ortasında NATO Afganistan Kıdemli Sivil Temsilciliği vazifesini üstlenen Hikmet Çetin, Afganistan’daki gelişmeleri Milliyet’e kıymetlendirdi. Ülkede bir koalisyon kurulabileceğini, Türkiye’nin buna öncülük edebileceğini belirten Çetin şunları kaydetti:

– Afganistan’daki tabloyu nasıl görüyorsunuz? Türkiye nasıl bir strateji izlemeli, rol üstlenmeli?

Yeni tablo vahim. Taliban’ın şu sırada birtakım ölçülü telaffuzlar var,  bana nazaran aldatıcı. Bunu şunun için yapıyor, bir; “Acaba daha çok ülke tanıyabilir mi bizi?”İkincisi; yabancı misyonlar Afganistan’dan ayrılmasın… Üçüncü bir neden de dış ekonomik yardıma gereksinimi var. O yardım gelebilir mi diye… Onun için bunlar süreksiz. Zira tıpkı anda tekrar o Taliban’ın bildiğimiz geçmiş yıllardaki tatbikatların izleri başladı. Vakit içinde tekrar o bilinen uygulamalarına geçeceklerini iddia ediyorum.

‘İktidar paylaşılmalı’

Türkiye ile bir kez bağ aslında kuruluyor, devam ediyor ilgi. Türkiye, nasıl bir barış sağlanabilir, istikrar sağlanabilir Afganistan’da ve bölgede, o tarafta gerekirse bölge ülkeleriyle birlikte uğraş göstermelidir. Ortada bir hükümet falan kalmadı. Lakin çok değişik etnik kümelerin önderleri var. Geçmişten beri olanlar var. En azından iktidarı paylaşmalıdır. Bir koalisyon kurmalı. Aslında Amerika ile uygulanmayan mutabakat bunu gerektiriyor yani Afganistan hükümeti ile Taliban ortak bir hükümet kuracaklar, Taliban da bu hükümetin içinde olacak, iki yıllık bir müddet içinde süreksiz hükümet gerekli maddeleri yapacak, sonra da seçime gidilecek, senaryo buydu. Bu senaryo çöktü fakat benzeri uygulamanın yapılmayacağı manasına gelmez. Yani Taliban tek başına değil. O toplumda var olan, bilinen başkanlar var. Özbeklerin var, Hazaraların var, Taciklerin var, Peştunların var. Bunlarla bir arada bir ortak hükümet kurulması konusunda bir uğraş gösterilirse, Türkiye buna bence öncülük yapabilir. Göç de lakin o denli önlenir. Şayet Suriye’de Esad ile bağlar kesilmeseydi o göçler olmazdı.

‘Taliban’la görüşülmeli’

– Taliban’la görüşülmeli mi?

Dışişleri aylardır görüşüyor. Ben karşı değilim,Yanlış anlaşılmasın, Sayın Cumhurbaşkanı’nın görüşmesini uygun görmem. Bakan seviyesinde de görüşülebilir, istihbaratla görüşülebilir, bunların hepsinin görüşmesine ben karşı değilim, faydalı olur.

‘Askerimizin çekilmesi lazım’

– Mehmetçik Afganistan’da kalmalı mı, çekilmeli mi?

Bunların konuşulduğu devirde Afganistan’da seçilmiş bir cumhurbaşkanı ve hükümet vardı. Şu anda muhatap yok. Bu ayın sonunda NATO ile ABD’nin  artık çekildikleri noktada, oradaki askerimizin meşruiyeti de ortadan kalkar. 10 gün sonra, BM Güvenlik Konseyi’nin bir kararı çıkmazsa bizim askerimizin de çekilmesi lâzım ay sonunda.

‘Kadınlar için kaygılıyım’

– Afganistan’da uzun yıllar kaldınız, son gelişmelerle birlikte size ulaşan, arayan oldu mu?

“Halen de görüşüyorum. Herkes telaşlı. Arayan dostlarım çok benim. Pazar günü sabahleyin, ben “Taliban ne olacak” diye ileri gelenlerle konuştum. Birebir anda da Doha’da hükümet ile Taliban’ın görüşmesi planlanıyordu. Tıpkı gün. Orada, o sabahki beklenti şuydu; Kabil’i sardılar ancak teslim almayacaklar, müzakerenin sonucunu bekleyecekler. Ancak olmadı. Sonradan direkt saraya da girdiler. O ortada beni Türkiye’de okuyan, Mülkiye’den mezun, sonra Dışişleri Bakanı da olan, Karzai’ye yakın danışmanlık yapan Rengin Spanta aradı. Hava meydanından aradı, durumun çok vahim olduğunu, oradan kalkıp Dubai’ye gidecek olan bir özel yabancı uçak şirketinde yeri olduğunu lakin “Ne uçağın gitmesi mümkün ne adım atmak mümkün, burada her türlü güvenlikten yoksunuz” tabirini kullandı. Sonradan bir kez daha telefon etti, “Her türlü tehlike var” dedi, “Acaba sizin buradaki havaalanında bulunan sorumlu bir subay gelirse, 6-7 arkadaşız, 3-4 tanesi bakan, daha inançlı olarak bizi aldırabilir misin?” dediler. Saat gece 11-12 falandı. Ben de Ulusal Savunma Bakanımızı aradım. Durumu anlattım. Rica ettim, insani bir şey bu, üstelik bunların birçoklarını da ben tanıyorum ve gece devamlı takip ettim. Bizim askeri havaalanından, yüzbaşı galiba otomobille gidip onların hepsini alıp askeri havaalanına getirdi. Bana telefon ettiler, çok teşekkür ettiler, “Su anda kendimizi inançta hissediyoruz” (dediler). Dışişleri Bakan Yardımcımız ile konuştum, “Çok kritik bir durum, yardımcı olmak lazım” diye. Sabaha karşı uçağa binip Türkiye’ye geldiler. Üst seviye olarak 8 kişi falandı.

‘Çok telefon alıyorum’

Çok telefon alıyorum. Mesela, Özbek Türkmen bir halıcı aradı, ağlayarak ‘Ne olursun yardımcı olun Türkiye’ye gideyim’ diye. Bu türlü arayan çok. Türkiye’ye gelmek isteyen var. ‘Türkiye bize yardım etsin’ diyenler var. ‘Eğer vizeler açılırsa yardımcı olabileceğim’ dediğim şahıslar var. Bunlar tanınan beşerler. Malik var mesela, eski o da General Malik’tir, çocuğu Türkiye’de okudu, ben okumalarına yardımcı oldum. Oğlu aradı, babası da aradı, “İmkan olsa bir an evvel buradan çıkmak istiyoruz, her an tehlike altındayız” dediler. Bilhassa Afgan bayanı için büyük bir acı duyuyorum. Çok büyük bir dert duyuyorum. Ne olacak çocukların hali? Diyelim ki karar vereceksiniz, ben 1000 tane kız öğrenciyi okutacağım, moral olur fakat sorunu çözmüyor.

‘Dünyaya güzel bildiri olur’

Türkiye’nin yapabileceği sivillerin de, Taliban’ın tek başına değil, oradaki ileri gelenlerle bir koalisyon hükümeti kurması, o durumu biraz sakinleştirebilir ve dünyaya da bir güzel ileti olur. Türkiye siyasi tahlil yolunu kullanmalı. 4 bin kilometre Kabil-Ankara. Nasıl geliyorlar? Bu iş İran ile konuşularak çözülebilir. Mevzuyu ben Afganistan’ın komşularını da içine alarak birlikte bir siyasi tahlil bulunması lazım diye düşünüyorum. Türkiye orada tesirli olabilir. Pakistan çok kıymetli.”

‘Eşref Gani ile görüşüyordum’

– Eski Afganistan Cumhurbaşkanı’nı tanıyor musunuz, daha evvel hiç konuştunuz mu?

Tanıyordum. Benim vaktimde Maliye Bakanı’ydı. Meskenlerinde de çok bulunduk, yemek yedik.

– Orta ara görüşüyor muydunuz Gani ile?

Orta ara görüşüyordum. Ben olacakları iddia ediyordum ancak bu kadar erkenini… Bir mühlet daha, bir ay, 40 gün daha süreceğini varsayım ediyordum. Herkes bırakınca kimse kalmadı. Birden yıkıldı. Devlet çöktü.

– Daha evvelki konuşmalarınızda ne söylüyordu?

Müzakerelerin devam ettiğini falan daima söylüyordu, o müzakerelerden ümitliydi. Orta periyodun cumhurbaşkanı kim olacak? Eşref Gani kendisinin olmasını, kalmasını istiyordu. Öbürleri de kabul etmiyordu.