Edebiyat uyarlamaların çağı bitmiyor

Nil Kural – Edebiyat uyarlamaları sinema tarihinin başlangıcından beri gücünü kaybetmedi. Bitmeyen “Kitabı mı okumalı, sineması mi izlemeli” tartışmaları bir yana açıklanan yeni projelerde en çok merak edilen birçok sinemanın kaynağının edebiyat olduğu bir gerçek. Venedik Sinema Festivali’nin seçkisi de bunun bir ispatı. Şenliğin en merakla beklenen sinemalardan ikisi edebiyat uyarlaması: Denis Villeneuve’ün “Dune”u ve oyuncu Maggie Gyllenhaal’un birinci yönetmelik denemesi “The Lost Daughter”. Villeneuve, Frank Herbert’ın ünlü bilimkurgusunu sinemaya uyarlarken, Gyllenhaal, yakın devir edebiyatın tanınan ismi Elena Ferrante’nin birebir isimli romanını seçiyor. Devam eden Venedik’te edebiyat uyarlamaları gündemdeyken şenliklerin gözdelerine dönüşen edebiyat uyarlamalarını mercek altına aldık.

Çağdaş vakit başyapıtları olarak selamlanan iki edebiyat uyarlaması tıpkı müellifi kaynak alıyor: Haruki Murakami’yi. Birincisi az sayıda çektiği sinemayla başyapıtlarla dolu bir mesleğe sahip Güney Koreli Lee Chang-dong’un “Burning”i. 2018 üretimi ve o yıl Cannes’da yarışan sinema, Murakimi’nin kısa hikayesi “Barn Burning”i Japonya’dan Güney Kore’ye taşıyor. William Faulkner’ın da “Barn Burning” hikayesinden ilham alan sinema, müelliflik yolunda birinci adımlarını atan Jong-suu’nun çocukluk arkadaşıyla yakınlaşması üzerinden ilerliyor. Bu esnada Murakami’nin kısa kaynak gerecini büyüttükçe büyütüyor, Kore’nin bölünmüş kimliğinden, sınıf farkına uzanan temalara dokunan bir başyapıta dönüştürüyor. Sinema, Cannes’da hak ettiği ödüllere uzanamasa da hiç yaşlanmayacak, edebiyatı yaratımın başlangıcı olarak kullanan ve sinema lisanına alabildiğine yer açan bir üretimdi.

Faulkner ve Çehov’a selam

Öbür Murakami uyarlaması ise ülkesi Japonya’dan… Son yıllarda keşfedilen büyük yetenek Ryusuke Hamaguchi’nin bu yıl Cannes’da yarışan ve En Âlâ Senaryo Mükafatı ile dönen sineması “Drive My Car”. “Burning” üzere bir kısa hikaye uyarlaması olan sinemada Hamaguchi de Chang-dong üzere kaynağı bir yer olarak kullanıp üzerine büyüleyici bir bina inşa ediyor. “Drive My Car”, tiyatro direktörü ve oyuncusu Nishijima Hidetoshi’nin çok sevdiği eşini birdenbire kaybetmesi üzerinden ilerliyor. Enteresandır ki, Chang-dong’un Murakami uyarlarken Faulkner’ı da denkleme eklemesi üzere Hamaguchi de Çehov’un “Vanya Dayı”sını da sinemanın takip ettiği bir ana yola dönüştürüyor. Yıllarca sinemaseverlerin gündeminde kalması mümkün bu iki sinema, Murakami’nin sinemacılar için büyük bir ilham kaynağı olduğunun göstergesi.

Yakın devirde kendisinden kelam ettiren öbür bir edebiyat uyarlaması, Murakami’lerin bilakis epeyce kaynağına epeyce sadık kalan bir sinema: “Barbarları Beklerken / Waiting for the Barbarians”. 2015 imali “Embrace of the Serpent”la dikkat çeken Kolombiyalı Ciro Guerra’nın imzasını taşıyan J. M. Coetzee uyarlaması.Guerra, sömürgecilik tarihini eleştiren bu sert romanı Guerra, Mark Rylance, Johnny Depp ve Robert Pattinson eşliğinde tıpkı sertlikte sadık bir uyarlamaya dönüştürdü. 2019’da Venedik’te yarışan sinema, sinema tarihine geçecek bir uyarlama olmasa da Coetzee’nin 1980 tarihli eşsiz romanını yine gündeme taşıdı.

“Barbarları Beklerken”le tıpkı yıl Venedik’te yarışan başka bir farklı edebiyat uyarlaması Pietro Marcello’nun “Martin Eden”ıydı. Jack London’ın klasik romanını Marcello, 20. yüzyıl başı ABD’sinden yüzyıl ortası İtalya’sına taşıdı. Artık Napoli’de yaşayan kahraman, muharrir olma hayali, kolektif direniş ile bireyselcilik ortasında gidip gelirken, Marcello’nun bu etkileyici uyarlaması şunu gösterdi: London’ın romanının farklı vakit ve coğrafyalarda da gücünü koruduğunu… Ve sinemanın edebiyat uyarlamalarına açacak yerinin her vakit olduğunu…