Erdoğan’ın Kıbrıs ziyareti Batı’yı neden kaygılandırıyor?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın 20 Temmuz’da Kuzey Kıbrıs‘a yapacağı ziyaret, başta Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan olmak üzere Batı ülkelerinde merak ve tasayla bekleniyor.

Erdoğan’ın bu ziyaret sırasında Kıbrıs meselesinde taraflar ortasında yeni bir çatışma yaratabilecek bir gelişmeyi gündeme getirme mümkünlüğü Batı’yı kaygılandıran en kıymetli neden olarak görülüyor.

Bunların başında Kıbrıs karasularında doğalgaz bulunduğunun açıklanması, kapalı Maraş bölgesinin statüsünün değiştirilmesi yahut adada kalıcı askeri üs kurulması üzere olasılıklar yer alıyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk ordusunun 1974’te gerçekleştirdiği askeri harekatın yıldönümü kutlamalarına katılmak üzere 20 Temmuz’da adaya yapacağı ziyareti Mayıs ayı ortasında açıklamıştı.

Erdoğan, 19 Mayıs’ta gençlerle buluşmasında adaya yapacağı ziyaretle ilgili olarak “İnşallah 20 Temmuz’da ben Kıbrıs’ta olacağım ve Kuzey Kıbrıs’tan gerekli bildirileri tüm dünyaya inşallah oradan vereceğim ve onun için Kuzey Kıbrıs’ta olacağım. Zira Kuzey Kıbrıs’ta bizim bulunmamız, Kuzey Kıbrıs’tan bizim vereceğimiz iletiler yalnızca adayı değil tüm dünyayı ilgilendiriyor ve şayet siz bu kararlılığınızı göstermezseniz, bu duruşunuzu ortaya koyamazsanız, kimse sizi adam yerine koymaz,” sözlerini kullanmıştı.

Erdoğan, daha sonraki açıklamalarında da adaya yapacağı ziyaretin değerini lisana getirmeye devam etmişti. AKP Sözcüsü Ömer Çelik de, parti idarenin tam takım Erdoğan’ın heyetinde yer alacağını belirtmiş ve ziyaretin “özel anlamına” dikkat çekmişti.

Batı neden telaşlı?

Başta Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti olmak üzere AB ülkeleri ve ABD’yi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın adaya ziyareti değil, oradan vereceği bildirilerin içeriği kaygılandırıyor. Erdoğan’ın mümkün açıklamalarının yalnızca adadaki siyasi durumla ilgili sorun yaratmayacağı, tıpkı vakitte Türkiye-Batı ortasında çatışmalı yeni bir süreci başlatma potansiyeli bu tasayı daha da artıran bir mümkünlük olarak görülüyor.

Diplomatik etraflarda yapılan değerlendirmelerde ise Erdoğan’ın iletilerinin 4 temel bahiste ağırlaşacağı, bunlardan kimilerinin Kıbrıs meselesini derinleştirecek içerikte olabileceği tasaları öne çıkıyor.

İki devlet vurgusu

Erdoğan’ın ziyareti sırasında Kıbrıs sorunun yalnızca iki devletli bir formatta çözülebileceğini kuvvetli bir halde vurgulaması öngörülüyor. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs idaresi, Birleşmiş Milletler’in 26 Nisan’da gerçekleştirdiği 5+1 formatındaki toplantıda, Kıbrıs meselesinin tahlilinin yalnızca “iki devletin” varlığının tanınmasıyla mümkün olacağını, hasebiyle mevcut BM parametreleri çerçevesinde federal bir tahlil için müzakere etmeyeceklerini kayda geçirmişlerdi. 2004 Annan Planı ve 2017 Crans Montana görüşmelerini anımsatan Türk tarafı, Kıbrıs Rumları’nın daha evvel federal bir planda Kıbrıs Türkleri ile idaresi paylaşmak istemediklerini ve hasebiyle artık bu sistemin ömrünü doldurduğunu vurgulamışlardı.

Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafı, en son BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in sorunun tahlili için yeni bir özel temsilci atanması teklifine mevcut şartlarda gerekli olmadığı gerekçesiyle karşı çıkmışlardı.

AB, ABD ve Rusya üzere Kıbrıs meselesini yakından takip eden ülkeler ise Kıbrıs sıkıntısında BM Güvenlik Kurulu kararlarınca belirlenen çerçevenin esnetilmesine karşılar. AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen, bu hususta en net açıklamayı 6 Temmuz’da yapmış ve AB’nin iki devletli tahlili hiçbir vakit kabul etmeyeceğini ilan etmişti.

Ayrıyeten Leyen, “Bir mühlet evvel Türkiye Cumhurbaşkanıyla konuşuyordum ve planlanan ziyarette çok nettim, bu ziyaretin nasıl olacağını izlemek konusunda çok hassasız” sözleriyle Brüksel’in telaşlarını aktarmıştı. AB’nin Gümrük Birliği müzakerelerinin başlatılmasına ait adımını Haziran ayındaki Kurul toplantısında karara bağlamamasının arkasında da Erdoğan’ın Kıbrıs ziyaretinin beklenmesinin yattığı kaydedilmişti.

Batıda Erdoğan’ın iki devletli tahlil konumunu daha da ileriye götürerek yeni bir diplomatik söylemi gündeme getirmesi, örneğin Kıbrıs Türk idaresinin tanınmasını sağlamak için bir süreç başlatacaklarını açıklaması mümkünlüğü korkuların temelini oluşturuyor.

Doğalgaz rezervi mi bulundu?

Türkiye ile Batı ortasında son devirdeki en kıymetli problemlerden biri Türk hükümetinin Kıbrıs Cumhuriyeti kıta sahanlığına giren alanlarda hidrokarbon faaliyetlerini sürdürmesi oldu. Türkiye, Kuzey Kıbrıs’ın bu rezervlerde hakkı olduğunu ve belirlediği alanlarda TPAO’nun araştırma yapmasının doğal hakkı olduğunu kaydediyor. Kıbrıs ise egemenliğinin ihlal edildiğini belirtiyor.

Erdoğan 19 Mayıs’ta yaptığı açıklamada bu mevzuyla ilgili şu görüşleri aktarmıştı: “Ama biz bunların o denli bir zamanlamasını hoş yaptık ki bu zamanlamayla bir arada de bu gemileri ülkemize kazandırdık. Artık de inşallah hoş muştular de alıyoruz, bu muştularla birlikte de yakında inşallah petrol, doğal gaz, bunların haberini alırsanız şaşmayın. Bunları esasen aldığımız andan itibaren dünyanın Türkiye’ye bakışı çok daha farklı olacak. Bu bakımdan şu anda dünya bizi kıskanıyor, kıskanmakta da haklılar. Varsın kıskansınlar. Güney Kıbrıs ve Kuzey Kıbrıs. Niçin rahatsızlar? Zira bizim gemilerimiz orada. Geçen gün açıklama yaptı arkadaşlarımız da.”

Erdoğan’ın müjdeli haber olarak Karadeniz’de yeni bulunan doğal gaz rezervlerini mi, yoksa Akdeniz’deki faaliyetlerin sonuçlarını mı kastettiği anlaşılamadı. Türkiye, 2021 başından beri süren yumuşama çerçevesinde hem Kıbrıs açıklarındaki, hem de Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerini askıya almıştı. Türk yetkililerden şu ana kadar bu çalışmaların tekrar başlayacağına ait bir açıklama gelmedi. Fakat Erdoğan’ın ziyareti sırasında bu durumun değişebileceği ve yeni çalışmalarla ilgili takvimin açıklanabileceği korkusu diplomatik etraflarda lisana getirilen ögeler ortasında.

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin mevcut hidrokarbon kaynaklarından elde ettiği geliri Türk tarafı ile paylaşmaması durumunda Türkiye’nin de faaliyetlerine tekrar başlayabileceği Ankara’da yapılan değerlendirmeler ortasında.

Maraş’ın statüsü değişir mi?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, adaya son ziyaretini 15 Kasım 2020’de yapmış ve 1974’den bu yana kapalı olan Maraş’ın kullanıma açılması için birinci adımı atmıştı. Erdoğan, o ziyaretinde, “Kapalı Maraş bölgesini gördükten sonra, niye sanki Güney ve Kuzey olarak bu Kapalı Maraş bölgesi, bütün bu hoşluğuyla buraların halkından uzak tutulmuş, kapalı tutulmuş, bu da düşündürücüdür. Artık Taşınmaz Mal Kurulunun da devreye girmesiyle Güney’de kimler varsa Taşınmaz Mal Komitesine müracaat etmek suretiyle buradaki malları neredeyse, nasılsa, bunların hepsinin bedeli ödenmek suretiyle, bir sefer buralar sahiplerini bulur ve sahiplerini bulduktan sonra da bu iş tahlile kavuşur,” açıklamasını yapmıştı.

Kasım ayından bu yana Maraş ile ilgili yapılan çalışmalarda değerli bir ilerlemenin olmaması ve bölgenin kapalı askeri statüsünün değişmemiş olması dikkat çeken bir gelişme oldu. Fakat Erdoğan’ın bu ziyaretinde Maraş açılımını daha da ileriye götürecek adımların atılması ve bu istikamette alınan kararların açıklanması olasılıklar ortasında görülüyor.

Erdoğan’ın Kıbrıs Rumları’nın Taşınmaz Mal Komitesi’ne başvurmalarını hızlandıracak yeni açılımlarda bulunabileceği, Maraş açılımını hızlandıracak yeni projeleri gündeme getirebileceği kaydediliyor. Batı’nın altını çizdiği kırmızı çizgilerden biri ise BM kararlarınca belirlenmiş Maraş’ın statüsünün değiştirilmemesi.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Temmuz başında adaya yaptığı ziyaret sırasında gazetecilerin sorularını yanıtlarken, “Maraş açılımı herkese söylediğimiz üzere şeffaf ve hukuksal çerçevede olacaktır. BM Güvenlik Kurulu kararlarını ihlal etmemiştir, etmeyecektir atılan adımlar. Birebir biçimde mülkiyet haklarını da ihlal etmemiştir. Bu bahiste KKTC’nin atacağı her türlü adıma dayanağımız tamdır,” sözleri kullanmıştı. Çavuşoğlu’nun bu açıklaması, Maraş’ın statüsünün değiştirilmeyeceği formunda yorumlanmıştı.

Geçitkale‘ye kalıcı SİHA üssü tartışması

Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin dertlerinin kıymetli bir kısmını ise Türkiye’nin adanın kuzeyinde kalıcı askeri üsler kurması mümkünlüğü oluşturuyor. Bu korkuların temelinde ise Erdoğan’ın “Şimdi havaalanı olarak iki tane havaalanı var Kıbrıs’ta; birisi işte Türkiye’de tüm vatandaşlarımın bildiği Ercan, birisi de doğal daha evvel orada bulunan, fakat biz orayı da artık bir değişikliğe sevk etmek suretiyle yeni bir isimle ve daha çok SİHA’larımızın ve İHA’larımızın yer aldığı alan. Bunları niçin sanki bu kadar hareketlendiriyoruz, sebep? Bölgede olabilecek rastgele bir atakta güçlü olmamız lazım. Güçlü olmak için de havada, karada, denizde her şeyinle var olacaksın,” sözleri yer alıyor.

Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’ta yer alan Geçitkale havaalanını silahlı insansız hava araçlarını konuşlandırmak için kullandığı biliniyor. Lakin burasının kalıcı bir askeri üsse dönüştürülmesi ve yeni imkanlarla donatılması tasa yaratan bir mümkünlük.

Ankara’ya geçen hafta bir ziyaret düzenleyen Kuzey Kıbrıs önderi Ersin Tatar, bir demecinde mevzuyla ilgili bir soru üzerine “Gerginlikten yana değiliz ancak hazırlıklı olmak lazım” tabirlerini kullanmıştı.

Batı’da telaş yaratan bir öteki mümkünlük da Türkiye’nin adanın kuzeyinde deniz kuvvetlerinin kullanımı için yeni bir askeri liman inşa etmesi ya da var olan imkanları askeri kullanım için düzenlemesi.

Bir önceki yazımız olan Türkiye'nin en yüksek barajının su tutacağı tarih belli oldu başlıklı makalemizde Baraj, Barajı ve Gövde hakkında bilgiler verilmektedir.