‘Kırmızı çizgiyi çoktan aştık bile’

MERT İNAN İstanbul – Global iklim değişikliğinin yarattığı en kıymetli riskler ortasında hava kirliliği ve neden olduğu meseleler yer alıyor. Atmosferdeki karbondioksit ölçüsü bu yıl insanlığın ortaya çıkışından beri kaydedilen en yüksek düzeye ulaştı. Yapılan son ölçümlerde atmosferdeki karbondioksit düzeyinin milyonda 420 ppm düzeyine çıktığı ve daha evvel kaydedilen 415 ppm oranını aştığı belirlendi. Uzmanlar ise dünya genelinde 1 milyar insanın hava kirliliğine maruz kalması nedeniyle, erken vefat riskiyle karşı karşıya bulunduğuna dikkat çekiyorlar. Hava kirliliğinde karnesi makus ülkelerin başında ise Türkiye’de geliyor.

‘En yüksek kirlilik’

Ülkedeki hava kirliliğinin başlangıcı ise 1980’lerin başına kadar uzanıyor. O denli ki, 1980-1990 ortası ısıtma ve endüstride kalitesiz kömür kullanılması sonucu dramatik hava kirliliği olayları yaşanmış, kükürdioksit ve Partikül Madde  konsantrasyonları şiddetli yüksek basınç alanının da tesiriyle rekor düzeylere ulaşmıştı. 17-18 Ocak 1993 tarihinde İstanbul’daki kükürtdioksit oranı 24 saatlik ortalamada 4070 mikrogram metreküp, Partikül Unsur ise 2662 mikrogram metreküp olarak ölçülürken, bu oran dünyada ölçülen en yüksek kirlilik olarak kayıtlara geçmişti.

Partikül Unsur 10 (PM10) kirliliğinde 2000’lerin başından itibaren doğalgaz kullanımının artmasıyla düşme eğrisi gösterse de, 2012’den sonra artış trendi yine gündeme geldi. Hava kirliliğinin en az sarsıntı kadar riskli bir mevzu olduğunun altını çizen bilim dünyası ise meteorolojik kaidelerin hava kalitesini etkilediğine ısrarla dikkat çekiyorlar.

‘Isı istikrarı bozuluyor’

Atmosferdeki karbondioksit artışının yaratacağı riskleri Milliyet’e pahalandıran İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Selahattin İncecik, “Ortaya çıkan sayılar maalesef gezegenimiz için iç açıcı değil. 100 yıllık süreçte her yıl yeni rekor düzeye ulaşıyoruz. Atmosferdeki 400 PPM karbondioksit düzeyi kırmızı çizgimizde ancak  bu oran aşılmış durumda. Karbondioksit artışına kömür, petrol, doğalgaz tüketimindeki artışı neden oluyor. Doğalgaz fosil yakıtlar ortasında en saf olanı. Açıklanan oranlar, Pasifik Okyanusu’nun ortasında, yerden 3 bin metre yüksekte ölçülüyor. Sanayi kentlerinin ortasında, yerden 3 bin metre yüksekte karbondioksit ölçümü yaparsanız 420 PPM’in fazlasını bulursunuz” dedi.

Yıllardır felaketin kapıda olduğuna dair ikazlarda bulunduklarının altını çizen Prof. Dr. İncecik, “Bundan sonraki süreçte yaşadığımızın çok daha kötüsünü göreceğiz.  Gelecek 5 yıllık periyotta ortalama sıcaklık bedelleri artacak. Sıcaklık bedelleri artacak. Süratli nüfus artışı, sera gazı salınımı, karbondioksit gazındaki salınım artışı atmosferin ısı istikrarını etkiliyor. Güç tüketimi arttıkça atmosfer sıcaklığı da artıyor ve dünyanın ısı istikrarı bozuluyor. IPCC’nin 6.raporunda tablo ortaya konuluyor. Hükümetlerin hiç vakit kaybetmeksizin emisyonları azaltması gerekiyor. Gezegen mevcut emisyon yükünü kaldıramıyor. Şayet tedbir alınmazsa 2040’dan itibaren çok önemli sıcaklık artışları göreceğiz. Tüm ömür, tarım ve su alanları olumsuz etkilenecek” diye konuştu. Sanayi kentlerinden çıkan kükürtdioksit, karbondioksit üzere kirleticilerin yükselemediği için sığ katman denilen katmanda yoğunluk yaratarak kirliliğin artmasına neden olduğunu da belirten Prof. Dr. Selahattin İncecik, şu bilgileri paylaştı:

‘Standartların üzerinde’

“Örneğin İstanbul’un sigortası kuzey rüzgarları. Kentin bütün kirli havasını uzaklaştıran kuzey rüzgarının tesiri. Lakin kentin kuzeyine inşa edilen plazalar ve yeni projeler kuzey rüzgarlarının önüne set çekiyor. Bu gidişat devam eder kuzey rüzgarlarının önü kesilirse kirlilik önemli boyutlara ulaşır. Kirletici partiküllerin büyüklüğünün saç kalınlığının 100’de 1 oranındadır. Partikül unsurlar teneffüs halinde bedene yerleşir. Bir günde 20 bin litre hava soluduğumuzu düşünürseniz hava kirliliğinin tesirleri daha âlâ anlaşılır. Ani ve şiddetli yağışlar ile kuraklıkta paralel artış var. Yani istikrarlar bozuluyor. Atmosferin doğal yapısı değişiyor. Hava kalitesi önemli oranda etkilendi.” 

“İstanbul’un havasında çok önemli oranlarda partikül unsur kirliliği var. Kışın bu oranlar artıyor. Kent genelinde inşaat tozları ve dizel araçlardan kaynaklanan partikül unsur kirliliği çok ağır. İstanbul’da yılın yüzde 70’lik diliminde hava kirliliği oranları standartların üzerinde seyrediyor. Lakin kışları kömür kullanımı ekonomik nedenlerden dolayı hala çok yaygın. Avrupa’nın hiçbir kentinde kömür yakılmıyor.

Hava kirliliğinin birinci nedeni, karayolu taşımacılığındaki araç sayısı ve kömür kullanımı. Dar gelirli insanlara kömür yerine doğalgaz yardım ödeneği oluşturulmalı. İstanbul’daki araçların yüzde 60’ı dizel. Dizel araçlar da önemli partikül husus kirliliği yaratıyor. Ağır tonajlı araçlar dahil olmak üzere çok önemli emisyon ölçümleri yapılmalı. Almanya’daki kriterler uygulanmalı, kontrol kağıt üzerinde kalmamalı.”

‘Kış aylarında hudut kıymetlerin üzerinde’

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sıhhati Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kayıhan Pala, ortaya çıkan tablo için “korkutucu” derken, “Havadaki partikül unsur 10 oranı günlük ortalama 50 mikrogram/metreküp oranını aşmaması gerekir. Kış aylarında birçok kentte ‘PM10’ düzeyi hudut bedellerin üzerinde seyrediyor” tabirlerini kullanıyor.   

Hava kirliliğinin bilhassa iskemi, miyokard enfarktüsü, felç, kronik tıkayıcı akciğer hastalığı ve kanser açısından risk taşıdığını da kelamlarına ekleyen Prof. Dr. Pala, “Partiküler unsurlar Dünya Sıhhat Örgütü’ne bağlı Memleketler arası Kanser Araştırmaları Ajansı tarafından akciğer kanseri nedeni olarak sınıflandırılıyor. Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran günlük PM10 konsantrasyonlarında her 10 mikrogram/metreküp artış ölümlerde yüzde 0.2 ile 0.6 artışa yol açıyor. Uzun periyot PM10 konsantrasyonlarında her 10 mikrogram/metreküp artış ise kalp-akciğer hastalıklarına bağlı ölümlerde yüzde 6 ile 13 ortasında artışa yol açıyor” diye konuşuyor.

‘Yangınlar dengeyi daha da bozuyor’

Ekoloji uzmanı Prof. Dr. Doğan Kantarcı, devam eden yangınlar nedeniyle dünya genelinde önemli oranda karbondioksit salımı olduğuna dikkat çekiyor ve ekliyor: “Orman yangını sayılarının artışı ile global ısınma, iklim değişikliği ve buna bağlı olarak Türkiye’de de artan sıcaklıklar ortasında besbelli bir bağıntı var. Muğla ve etrafındaki yıllık ortalama sıcaklıklar ile yağışlar incelendiğinde; ortalama 500 metre yükselti için verilen yıllık ortalama sıcaklık bedellerinin dönemsel olarak arttığı, buna karşılık yıllık ortalama yağış ölçülerinin azaldığını görüyoruz.

Ormanlar karbondioksiti bünyesine alıp oksijen olarak geri veriyor, fotosentez oluyordu. Sera gazlarının orman ve denizler tarafından doğal yoldan geri alımı çok kıymetli. Yangın birebir vakitte faunayı da bozarken, tüm sistem ziyan görüyor. Yangın sırasında yüksek sıcaklık bedellerinin ortaya çıkması havadaki azot ve oksijen bedellerinin de istikrarını bozuyor.”

YARIN: Toprak ve su birlikte ölüyor