Myanmar’da devam eden kriz ve çatışmalar ASEAN kararlarını gölgede bıraktı

Myanmar’da 1 Şubat darbesinden bu yana süren siyasi istikrarsızlık, iç çatışmalar ve kriz ortamı ülkenin de üyeleri ortasında yer aldığı Güneydoğu Asya Uluslar Birliğinin (ASEAN) diplomatik teşebbüslerine karşın son bulma eğilimi göstermedi.

24 Nisan‘da Endonezya’nın başşehri Cakarta’da başkanlar seviyesinde yapılan ve Myanmar askeri idare önderi General Min Aung Hlaing’ın da davet edildiği inanılmaz toplantıda, ülkede çatışmanın bir an evvel durması, taraflar ortası diyalog sürecinin derhal başlatılması, siyasi tutukluların şartsız hür bırakılması ve Myanmar’a insani yardım ulaştırılması gerektiği tarafında ASEAN başkanları karar almıştı. ASEAN başkanları ayrıyeten bu süreci yönetmek için özel bir temsilci atanması istikametinde mutabık kalmıştı.

ASEAN başkanlarının aldığı kararlar çatışmaları durdurmadı

Darbe zıddı etnik silahlı kümelerin kendi bölgelerinde aktifliğini artırması üzerine Myanmar ordusu, Karen, Kachin ve Chin eyaletlerinde hava taarruzları düzenleyerek on binlerce sivili yerinden etti. Askeri hükümete karşı Aung San Suu Çii yanlılarının 16 Nisan’da kurduğu ve kendini “sivil hükümet” olarak tanıtan Ulusal Birlik Hükümeti (NUG) de ASEAN kararlarının fiiliyatta karşılığı olmadığını görünce Myanmar ordusuna karşı protestocuları silahlandırarak, 6 Mayıs‘ta Halk Savunma Kuvvetleri (PDF) isimli paramiliter bir ordu oluşturdu. Bu kurallar altında taraflar ortasında rastgele bir diyalog sürecinin başlaması mümkün görünmüyor.

Askeri idare, ASEAN başkanlarının Myanmar’daki siyasi tutukluların hür bırakılmasına yönelik kararlarını uygulama istikametinde de somut bir adım atmadı. Suu Çii ve beraberindeki hükümet üyeleri hala gözaltında tutuluyor. Bu bahiste yaşanan tek müspet gelişme, 24 Mayıs duruşmasından evvel Suu Çii’ye birinci sefer avukatlarıyla görüşme müsaadesi verilmesi oldu.

Bunun yanı sıra Myanmar’a insani yardımların ulaştırılması istikametinde ulusal ve bölgesel çapta bir teşebbüste de bulunulmadı. General Hlaing’in 24 Nisan’da verdiği kelamların hiçbirini tutmaması bir yana, ASEAN da Myanmar için özel bir temsilci atamayarak kendi üzerine düşen vazifesi yerine getirmedi. Bu kapsamda yalnızca ASEAN sekreterliğinden bir heyetin Mayıs ayında Myanmar’a ziyarette bulunması ihtimali konuşuldu. Ancak Myanmar’daki askeri idare ülkedeki istikrarsızlığı münasebet gösterip bu türlü bir ziyareti kabul etmeyeceğini açıklayarak üyesi olduğu birliği ne kadar umursadığını ortaya koymuş oldu.

Toplantıda Endonezya, Malezya ve Singapur önderlerinin açıkça ortaya koyduğu eleştirel tutum ve tüm ASEAN başkanlarının müşterek kararlarına karşın Myanmar ordusunun insan hakları ihlallerine devam etmesi, ASEAN’ın Myanmar üzerinde beklendiği üzere bir yaptırım gücü uygulayamadığını ve General Hlaing’ın ASEAN’ı ciddiye almadığını gösteriyor. Bunun yanı sıra Tayland, Kamboçya, Laos ve Vietnam’ın şimdiye kadar darbeyi kınamamak suretiyle Myanmar askeri idaresine bir nevi üstü kapalı takviye vermesi, Hlaing’ın ASEAN’dan yana huzursuz olmamasını sağlıyor. Bu durum karşısında ASEAN, tıpkı 2017’de Arakan’da yaşanan insani krizde olduğu üzere yeni bir samimiyet imtihanında. Şimdiye kadar dünya ülkelerinden gelen kınama ve yaptırımlar Myanmar ordusuna geri adım attıramadı. Birleşmiş Milletler (BM) nezdinde krizi çözmeye yönelik teşebbüsler de Myanmar ile sıkı bağlarını devam ettiren Rusya ve Çin marifetiyle sekteye uğradı.

Krizi çözebilecek tek memleketler arası bünye ASEAN

ASEAN Myanmar darbesi karşısında bölünmüşlüğüne ve şimdiye kadar Myanmar için somut bir irade ortaya koymakta yetersiz kalmasına karşın, bu krizin tahlili için umut bağlanabilecek tek memleketler arası platform olarak görülüyor. Ancak Myanmar ordusu üzerinde caydırıcı bir tesire sahip olabilmesi için ASEAN’ın her şeyden evvel “müdahalesizlik ilkesinden”, en azından insani krizler kelam konusu olduğunda vazgeçmesi kaide. 24 Nisan’daki toplantıda alınan kararlar bile Myanmar’daki krizin ülkenin iç işlerine karışılmadan çözülemeyeceğini gösterir nitelikte. O halde ASEAN’ın kelam konusu görüşmede mutabık kalınan hususlar uyarınca bir an önce Myanmar için özel temsilci atayıp, taraflar ortası şiddetin durması ve diyalog sürecinin başlaması için teşebbüste bulunması gerekiyor.

Diyalog sürecine dair ASEAN’ın başta sivil hükümet NUG olmak üzere, çatışmaların tarafı olan etnik silahlı kümelerin hepsiyle temas kurup Myanmar ordusuyla masaya oturmalarını sağlaması ve tarafları, kendi ajandalarından taviz vererek demokrasiyi daima birlikte ülkeye geri getirmeye teşvik etmesi gerekiyor. Myanmar askeri idaresinin terör örgütü ilan ettiği NUG ile son iki aydır orduya önemli kayıplar verdiren Karen Ulusal Birliği, Kachin Bağımsızlık Ordusu ve Chinland Savunma Kuvvetleri üzere silahlı kümelerin ASEAN nezdinde muhatap alınması, General Hlaing’ın ülkesinde mutlak hakimiyet sağlama planlarını boşa çıkarır. Bu türlü bir yaklaşım Myanmar’da çatışma ortamını daha berbata götürmeyecek, tersine demokrasiye ve ülkedeki etnik ögelerin temsil gücüne katkı sağlayacaktır. Bu sayede General Hlaing de, şimdiye kadar önünde önemli bir pürüz olarak görmediği ASEAN’ı yaptırımcı bölgesel güç olarak kabul etmeye başlayacaktır.

İnsani yardımların bir an önce bölgeye ulaştırılması da ASEAN’ın üzerine düşen değerli vazifelerden biri. Darbe ve sonrasında yaşanan olayların ülke iktisadına ödettiği bedeller her geçen gün ağırlaşıyor. Vatandaşların aylardır sürdürdüğü sivil itaatsizlik aksiyonları, ithalat ve ihracat, bankacılık, eğitim ve sıhhat kesimlerini adeta çökme noktasına getirdi. Nakliyat çalışanlarının genel grev kararı nedeniyle ülkeye deniz yoluyla gelen çok sayıda konteyner limanlarda bekletiliyor. 1 Şubat darbesinin akabinde yalnızca Yangon limanına gelen ortalama günlük konteyner sayısı 900’den 100’e düştü. Öte yandan Myanmar’da Kovid-19 pandemisinin aktüel durumunu sayısal bilgilerle açıklamak mümkün değil. Sıhhat çalışanı yetersizliği nedeniyle ülkede Kovid-19 testleri gerekli oranda yapılmadığı için günlük olay sayıları tespit edilemiyor.

Bankacılık bölümündeki sivil itaatsizlik aksiyonları de nakit akışını büyük oranda yavaşlatmış durumda. Birçok kentte halk ATM’lerden para çekebilmek için uzun kuyruklar oluşturuyor. Besin ve temel gereksinim gereçlerindeki fiyat artışı halkı giderek yoksulluğa sürüklüyor. BM’nin bilgilerine nazaran Myanmar’da çatışmalardan etkilenen on binlerce kişi yerlerinden edilirken 3,4 milyon kişi açlık riskiyle karşı karşıya. Ülkedeki krizin bu biçimde devam etmesi durumunda ise 2022’de 25 milyon kişinin, yani ülke nüfusunun çabucak hemen yarısının yoksulluk hududunun altında kalacağı öngörülüyor. Kriz ve çatışma ortamının yol açtığı ekonomik sonuçlar, Tayland ve Hindistan üzere komşu ülkelere sığınmacı akışını hızlandırırken insan kaçakçılığı ve uyuşturucu ticareti üzere yasa dışı faaliyetlerin artışını da tetikliyor.

Bütün bu gelişmeler ışığında ASEAN’ın daha fazla vakit kaybetmeden 24 Nisan görüşmesinde kazandığı ivmeyi koruyarak bir an evvel harekete geçmesi gerekiyor. Bu kapsamda Çin ve ABD’nin arabuluculuğuna da gereksinim duyulabilir, fakat evvel ASEAN’ın kendi üzerine düşeni yapması gerekiyor.

Kaynak: Anadolu Ajansı / Ömer Faruk Yıldız

Bir önceki yazımız olan İş dünyası normalleşmeyi bekliyor başlıklı makalemizde bin, Gün ve ile hakkında bilgiler verilmektedir.