Üçüncü doz Covid aşısına hangi ülkeler sıcak bakıyor? Bilim insanları ne diyor?

Türkiye’de Covid-19 pandemisi ile çabada yürütülen aşı kampanyasında, 3. dozun da uygulanması gündemde.

Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, iki doz uygulanan Covid aşılarına ek olarak üçüncü dozun gerekli olup olmadığı konusunda değerlendirmelerin sürdüğünü söyledi.

Koca, farklı aşıların çapraz kullanılması ya da çalışmaları devam eden yerli aşının 3. doz olarak kullanımının da seçenekler ortasında olduğunu belirtti.

Pekala dünyada Covid-19’a karşı üçüncü doz uygulayan ülkeler var mı? Bilim insanlarının bu husustaki görüşü ne?

Üçüncü doz tartışması nasıl ortaya çıktı?

Covid aşıları, genelde iki doz uygulanacak halde geliştirildi.

Öte yandan Moderna ve Pfizer başta olmak üzere aşı geliştiren esas şirketler, iki doz aşının hami tesirinin vakitle azalacağı telaşıyla destek aşı geliştirmek için bir müddettir çalışmalar yürütüyor.

Pfizer’in CEO’su ve BioNTech şirketinin ABD’li ortağı Albert Bourla’nın Nisan ayında yaptığı açıklamada birinci aşıdan sonraki altı ila on iki aylık periyotta “üçüncü bir doza ve akabinde yıllık yine aşılamaya” muhtaçlık olabileceğini vurgulaması, bu tartışmayı derinleştirdi.

Türkiye’de nasıl tartışılıyor?

Üçüncü doz aşı tartışması Türkiye’ye de uzandı.

Koronavirüs aşısını bulan Almanya merkezli BioNTech şirketinin kurucu ortağı ve CEO’su Prof. Dr. Uğur Şahin, geçtiğimiz ay Bilim Heyeti’nin bir toplantısında ikinci dozu takiben altı aydan erken olmamak kaydıyla üçüncü doz aşının yapılabileceğini söyledi.

Hürriyet gazetesinin haberine nazaran, Sıhhat Bakanlığı hatırlatma dozu olarak tanımlanan üçüncü doz aşılar için planlamalar yürütüyor. Haberde Bakanlık’ın hatırlatma dozu için hangi aşıyla yoluna devam edeceğine karar vermek BioNTech, Sinovac yahut yerli aşı seçeneklerini değerlendireceği, farklı aşılarla denemeler yapacağı belirtiliyor.

Son olarak Cumartesi günü Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, üçüncü doz aşının gerekliliği konusunda bilimsel çalışmaların devam ettiğini söyledi.

Koca, daha evvel Sabah gazetesine yaptığı açıklamada birinci etapta 3. doz aşılamanın istekli kümelerin katıldığı bir hibrid model üzerinden deneneceğini de açıklamıştı.

Öte yandan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu ayın başında bir televizyon programında 3 doz aşı olduğunu açıklaması, tartışmayı diğer bir boyuta taşımıştı.

Cumhuriyet gazetesinin haberine nazaran, İstanbul Tabipler Odası Genel Sekreteri Prof. Dr. Osman Küçükosmanoğlu Türkiye’de çok sayıda insan aşı olmayı beklerken Erdoğan’ın bu açıklamayı yapmasının “yönetici sorumluluğuyla bağdaşan bir durum olmadığını” söyledi.

Türkiye’de uzmanlar üçüncü doz tartışmasına ait farklı görüşler paylaştı.

Kimi Bilim Heyeti üyeleri geçtiğimiz haftalarda ‘hatırlatma dozu’ olarak da bilinen üçüncü doz aşının gerekli olduğu davetinde bulunmuştu.

DHA’ya konuşan Bilim Şurası Üyesi Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, hem virüsü geçirenler hem de aşı olanlarda bir mühlet sonra bağışıklığın azaldığını vurgulamış, “Hem CoronaVac’ta, hem BioNTech’te hatırlatma dozları gerekecek. Tahminen biri altıncı ayda, oburu bir yıl sonra olacak, fakat gerekecek” tabirlerini kullanmıştı.

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan ise, “Genel topluma ‘Üçüncü doz aşı yaptırın’ biçiminde teklifte bulunmak için şimdi kâfi bilgi elimizde yok” demişti.

DHA’ya konuşan Prof. Dr. Ceyhan, virüsle çok sık temas eden sıhhat çalışanının, “iki doz Sinovac aşısı oldukları için üçüncü dozu Pfizer-BioNTech aşısıyla aşılanmaları” tarafındaki tekliflerini ise Sıhhat Bakanlığı’na ilettiklerini söylemişti.

Sıhhat Bakanlığı bilgilerine nazaran, 15 Haziran prestijiyle 12 milyon 300 binden fazla şahsa 1. doz, 13 milyon 800 binden fazla bireye 2. doz aşı uygulandı. Aşı programında sıra 40 yaş üzerinde.

Üçüncü doz aşıya sıcak bakan ülkeler hangileri?

İngiltere

Avrupa’da Covid’e karşı üçüncü doz aşı ya da “takviye aşı” uygulanması bir müddettir tartışılıyor.

Delta başta olmak üzere kimi Covid varyantlarının yarattığı korkular, bu mevzudaki araştırmaları hızlandırdı.

İngiltere’de hükümetin desteklediği ve Haziran ayında başlayacak bir araştırma için farklı yaş kümelerinden 3 bine yakın gönüllüye üçüncü doz aşı uygulanacağı belirtildi.

Southampton Üniversitesi’nden araştırmacılar, Haziran ayından itibaren farklı kentlerde çalışma çağındakiler ile 75 yaş üzerindeki iştirakçilere AstraZeneca, Pfizer ve Moderna dahil 7 farklı aşının üçüncü dozunu uygulayacak. Hem üçüncü dozun bağışıklık sistemlerine olan tesiri hem de mümkün yan tesirler incelenecek.

Hükümetin 50 yaşın üzerindekilere 3. doz aşı uygulanmasını değerlendirdiği de gündeme geldi lakin yetkililer bunu teyit etmedi.

Resmi datalara nazaran İngiltere’de 13 Haziran prestijiyle bir doz aşı olanların sayısı 41 milyonu aştı, neredeyse 30 milyon kişi de ikinci doz aşısını oldu. Ülkede 21 Haziran için planlanan “normalleşmeye geçiş” sürecinin son basamağı ise, daha bulaşıcı olduğu düşünülen Delta varyantı ile ilgili kaygılar sonucu ertelendi.

Fransa ve Almanya

Fransa’da ise, “ciddi halde bağışıklık yetmezliği” yaşayan kümelere üçüncü dozun uygulanması tarafındaki karar Nisan ayında duyuruldu.

Organ nakli olmuş, diyalize bağlı ya da otoimmün rahatsızlıkları olan kimi kümelere, Pfizer, BioNTech ya da Moderna aşılarının üçüncü dozunun, ikinci dozdan en az 4 hafta sonra uygulanacağı belirtildi.

Fransa, hükümetin Haziran ortası için belirlediği gayeye ulaşarak birinci doz aşıları 10 milyondan fazla şahsa uygulamayı başardı. Ülkede 18 yaşından büyük herkes Covid aşısı olabiliyor. 15 Haziran’dan itibaren 12-18 yaş kümesinin aşılanmasına başlanacak.

Almanya’da aşıları inceleme ve onaylamaktan sorumlu Robert Koch Enstitüsü Aşı Kurulu Lideri Thomas Mertens, Funke gazetesine yaptığı açıklamada iki doz aşının tesiri azalacağı gerekçesiyle gelecek yıl üçüncü doz ile aşı tazelemenin gerekebileceğini söz etti.

Almanya’da Sıhhat Bakanı Jens Spahn ise, Avrupa Kurulu’na 2022/2023 periyodunda en az 4 şirketten destek aşı ısmarlanması davetinde bulunan bir mektup yazdı.

BAE ve Bahreyn

Öte yandan, destek aşı konusunda en önemli adım atan ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) geldi.

BAE, geçen ay Çin’in geliştirdiği Sinopharm aşısının iki doz uygulandığı bireylere üçüncü doz aşı yapılabilmesinin önünü açtı. Bundan evvel de aşıya karşı bağışıklık kazanmamış birtakım kümelere üçüncü doz aşı imkanı sunuluyordu.

BAE yetkilileri, aşı kümesindeki toplam nüfusun yaklaşık yüzde 85’inin en az bir doz aşı olduğunu açıklamıştı. Çin’in geliştirdiği Sinopharm ile aşı programına başlayıp, BioNTech, AztraZeneca ve akabinde Rus Sputnik V aşısını programına ekleyen BAE, birinci altı ayında dünyada Covid’e karşı en süratli aşı programını yürüten ülke olmakla övünmüştü.

Bahreynli yetkililer de, ülkelerindeki sıhhat takımları, yaşlılar ve öteki sıhhat sıkıntıları olan risk kümesindeki şahıslara üçüncü doz uygulanacağını duyurdu.

Bilim insanları ne diyor?

Covid aşılarında üçüncü dozun gerekli olup olmadığı konusunda bilim insanları ortak bir görüşe varmış değil.

Fakat iki doz aşının bir yıl ya da uzun mühlet bizi Covid’in çeşitli varyantlarından koruyabileceğine kuşkuyla bakıldığı açık.

New York Times gazetesinin haberine nazaran Pfizer soru işaretlerini gidermek maksadıyla birtakım deneyler yaparak, iki doz aşı olan gönüllülere tıpkı aşıdan üçüncü doz uyguladı. Haberde Pfizer’in milletlerarası medya sorumlusu Jerica Pitts’in şu kelamlarına yer verildi:

“Şu ana dek öğrendiklerimize dayanarak, SARS-CoV-2’in yayılmasında ve Covid’e bağlı hastalıklarda bir azalma görene kadar, aşımıza bir destek olarak aşının uygulanmasından 12 ay sonra üçüncü bir dozun uygulanmasının, Covid-19’a karşı muhafaza sağlamak için gerekli olacağı görüşündeyiz.”

Moderna ise yürüttüğü klinik deneylerin üçüncü doz konusunda yürek veren birinci datalarını Mayıs ayında açıkladı, üçüncü doz mRNA aşısının, virüsün bugüne dek keşfedilmiş olan tüm özelliklerine karşı tesirli muhafaza sağladığını belirtti. Üçüncü aşıdan iki hafta sonra deneylere katılan bireylerde Brezilya ve Güney Afrika varyantları ile standart virüse karşı muhafaza sağlayan antikorların arttığı görüldü.

Öte yandan Avrupa İlaç Ajansı (EMA) Aşı Dairesi Lideri Marco Cavaleri, geçtiğimiz ay yaptığı açıklamada ülkeleri, üçüncü ya da destek dozlar konusunda “prematüre” adımlar atmamaları konusunda uyarmıştı.

Cavaleri, “Üçüncü doz uygulamak için en yanlışsız vaktin ne olacağına” ait bilgiler sunan tıbbi deneyler ya da “gerçek dünyadan kanıtların” beklenmesi gerektiğini söylemişti.

Bilim insanları, üçüncü doz aşı konusunda şimdi kapsamlı bir araştırmanın sonuçlarını yayımlamadı.

ABD’de yapılan küçük çaplı bir araştırma ise, üçüncü dozun bağışıklık zaafiyeti taşıyan hastaların virüsten korunmasını sağladığını ortaya koydu.

Tıp mecmuası Annals of Internal Medicine ‘da yayımlanan ve ABD’deki Johns Hopkins Üniversitesi’nden araştırmacıların yürüttüğü çalışma için, organ nakli geçirmiş hastalar incelendi. İki doz aşıdan sonra antikor geliştiremeyen 24 kişi ortasından, üçüncü doz aşı uygulanan 8’inde esirgeyici antikor geliştiği gözlemlendi.

Bir önceki yazımız olan Türkiye'nin en yüksek barajının su tutacağı tarih belli oldu başlıklı makalemizde Baraj, Barajı ve Gövde hakkında bilgiler verilmektedir.